De technologie achter de precisie van quartz bestaat al bijna honderd jaar, maar het was pas in 1969 dat Seiko met een draagbare versie kwam in de vorm van de Seiko Astron. De quartz-klok zag in 1927 het levenslicht, maar de elektronische technologie erachter stond nog in z’n kinderschoenen en kon enkel bij grotere klokken gebruikt worden. Hoewel de precisie van mechanische horloges steeds beter begon te worden, waren horlogemakers steeds op zoek naar een accurater alternatief.
Amerikaans icoon
De Zwitserse ingenieur Max Hetzel werkte vanaf 1950 bij
Bulova en nam eveneens deel aan deze zoektocht. Het werd snel duidelijk dat
deze precisie gezocht moest worden bij elektronica en vanaf 1952 gaf Bulova het
startschot voor de ontwikkeling van een elektronisch horloge. De technologie
van dit horloge was gebonden aan het gebruik van transistors die een stemvork voeden. De frequentie van een stemvork is erg precies waardoor de kans op
afwijking een stuk kleiner is dan bij mechanische horloges.
In 1960 werd de Bulova Accutron aan het publiek voorgesteld:
dit horloge zoemt aan 360 hertz wat per uur meer dan 2,5 miljoen tikken per uur zijn.
Dit was een veelvoudiging ten opzichte van mechanische horloges en de
Accutron werd snel in de harten van Amerikaanse organisaties opgenomen. De
Accutron participeerde in het Amerikaanse ruimtevaartprogramma en de
boordinstrumenten van de ruimtetuigen werden toen uitgerust met deze technologie. Ook
het Amerikaanse treinpersoneel deed sinds 1962 een beroep op de precisie van de
Accutron, net zoals het Amerikaanse leger. De overleving wil zelfs dat het
Amerikaanse leger gevraagd heeft om de lancering van de Accutron uit te stellen
omdat het vreesde dat het precieze tijdsinstrument in de handen zou vallen van
de Russen.
Dit jaar mik ik vooral op vintage horloges en ik was al een
tijdje op zoek naar de Bulova Accutron 214 Spaceview. Dit horloge is vanzelfsprekend
een icoon omwille van zijn status als precisie-instrument, maar heeft ook een
soort van steampunk retrofuturistische look die veel liefhebbers aanspreekt. De
Accutron 214 kreeg de titel ‘Spaceview’ mee omdat het destijds zo futuristisch eruitzag.
Toen ik het bewuste horloge voor het eerst te zien kreeg, was de vormgeving
best euh… apart te noemen. Je kan namelijk veel over de Accutron zeggen, maar
de esthetische geneugten zijn helaas wel ver te zoeken.
Dit is in de eerste plaats aan de bizarre kastverhoudingen te wijten. De
diameter van de wijzerplaat is slechts 32 mm waardoor het qua grootte eigenlijk
als een vrouwenhorloge draagt, zelfs voor een horloge uit de jaren zestig. De
hoogte is dan weer totaal onconventioneel met een dikte van 12,5 waardoor de
dikte een waanzinnige 40% bedraag van de wijzerplaatdiameter. De Accutron
geblokt noemen is dus eigenlijk nog een eufemisme. De Accutron beschikt niet
over een kroon waardoor de vormgeving perfect symmetrisch is en daardoor weer punten
weet goed te maken.
De apotheose van dit elektronische horloge is uiteraard de elektronische
printplaat met de twee transistors bovenaan en daartussen de stemvork. Nu heeft
zo’n printplaat dezelfde charme als een Twitterende Trump, maar in de jaren
zestig was dit best spectaculair om te zien. Deze printplaat wordt gedomineerd
door de kenmerkende groene kleur waardoor het onmiddellijk opvalt. De
printplaat staat uiteraard niet toe om hier iets op te graveren van indices en
dus bevinden de aanduidingen zich op het erg gebolde glas. Even simpel als
inventief opgelost dus.
Ondanks de bizarre kastvormen is de Accutron bijzonder
licht. Het weegt minder dan veertig gram en is daardoor amper waarneembaar op
de pols. De diameter van 32 mm is vanzelfsprekend klein voor de gemiddelde
mannenpols en de kort gebogen lugs maken de vorm niet artificieel langer. In
zij-aanzicht toont deze Bulova zich dan wel weer vrij fors door de dikke kast
en het gebolde glas dat daar nog eens een vorstelijke schep bovenop doet.
Schoonheidswedstrijden zal dit dissidente horloge niet winnen. Door het
ontbreken van een kroon dien je aan de achterzijde een piepklein deksel te
openen met behulp van je vingernagel. Wanneer dit deksel rechtstaat, is het
mogelijk om hier aan te draaien en zodoende het uur te wijzigen. Dit is weer
een idee dat in het boek van simpel, maar inventieve ideeën geplaatst mag
worden.
De achterzijde bestaat uit twee grote deksels: één om de
batterij te vervangen en een andere dus om het uur te wijzigen. Met de nodige
trots wordt ook op de achterzijde ook het feit gepresenteerd dat dit horloge
waterdicht is. Dat kan misschien wel zo zijn, maar ik zou het sterk afraden om
met dit elektronisch horloge waterstofmoleculen op te zoeken.
Mijn exemplaar dateert van 1968 en heeft minimaal één
verjongingskuur ondergaan. De secondewijzer ziet een stuk witter uit dan de
grote en kleine wijzer wat doet vermoeden dat dit een nieuwe(re) wijzer is of
op z’n minst opnieuw geverfd. Ook de punten van de kleine en grote wijzer zijn
lichtjes bijgekleurd met witte verf. Beide wijzers luminicseren in het donker. Voor een horloge dat bijna vijftig jaar oud
is, vind ik dergelijke kleine ingrepen doodnormaal en zeker niet storend.
De stermvorktechnologie van Bulova stierf een stille dood in
de jaren zeventig aangezien het werd ingehaald door quartz-horloges die
goedkoper en gemakkelijker waren om te produceren. Dat neemt niet weg dat deze
technologie een belangrijk deel uitmaakt in de geschiedenis van de horologie.
Deze horloges zijn namelijk uniek omwille van het zoemende geluid dat ze maken.
De marketingafdeling van Bulova had dat ook opgepikt en adverteerde het horloge
onder de slogan ‘The watch that hums’. Deze zachte zoem hoor je duidelijk in
een stille omgeving, maar werkt niet neurotisch omdat het in praktijk
nauwelijks of niet opvalt door de aanwezigheid van andere omgevingsgeluiden.
Deze zoem hoor je wel, maar voel je niet. Het is dus niet zo dat als je het
horloge plaatst op een tafel je de trillingen op tafel hoort.
Het oerkenmerk van dit horloge is – nog meer dan het
futuristische uiterlijk – de continu bewegende wijzer. Mechanische horloges
tikken een aantal keer per seconde met een maximum van tien keer. Met behulp
van de stermvorktechnologie tikt de secondewijzer 720 keer per seconde
waardoor het effect wordt gecreëerd van een continu glijdende wijzer. Dit was
dus Spring Drive avant la lettre. Waar de technologie van Seiko effectief
continu glijdt, wordt bij de Bulova het effect gecreëerd omdat het menselijk
oog zoveel tikken per seconden uiteraard onmogelijk kan onderscheiden. Op
papier wordt dit onderscheid gemaakt, maar in de praktijk zie ik eigenlijk geen
verschil tussen dit en de Spring Drive-technologie van m’n Grand Seiko SBGA011.
Ik heb 335 euro betaald voor mijn exemplaar wat een
gemiddelde prijs is. De meeste Accutrons bevinden zich in de prijscategorie tussen
300 en 400 euro. Mijn horloge is niet gewijzigd en maakt gebruik van
traditionele 1.15 volt batterijtjes. De Accutron gebruikte origineel namelijk
1.35 volt batterijen van kwik, maar die worden nu niet meer gebruikt omdat ze
erg milieuvervuilend zijn. Sommige horloges werden daarom aangepast omdat er
een risico was dat de printplaat misschien zou kunnen doorbranden. Ik heb me
echter laten vertellen dat dit een broodje aap-verhaal is en na één maand houdt
de Accutron de tijd goed bij. Ik ben dus geneigd om deze bewering bij te
treden.
Tot slot komt mijn exemplaar met een generieke zwarte lizard strap
en dat past wonderwel bij de Accutron. Het bandje is erg licht en de zwarte
kleur contrasteert op een mooie manier met het groen van de printplaat. Ten
opzichte van een klassiek lederen bandje is het lichter, maar ogenschijnlijk
ook minder robuust. In de praktijk heb ik daar echter weinig van gemerkt.
Hoewel de stermvorktechnologie tegenwoordig overbodig is
geworden, heeft ze toch veel betekend voor de geschiedenis van de
horlogewereld. Dat is al reden genoeg om een vintage exemplaar van een Bulova
Accutron in huis te halen. De Spaceview is echter meer dan een
voetnoot in de geschiedenis en is een erg leuk horloge met de bizarre
kastvormen, weinig alledaagse printplaat als wijzerplaat, een continu bewegende
secondewijzer en een zoemend geluid. De Accutron beschikt over een
karakterhoofd, maar het is zo bijzonder dat ik dit lelijke eendje met veel
plezier mee opneem in m’n collectie.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten