Fotomuseum Antwerpen

Expo Stephan Vanfleteren

Het Antwerpse fotomuseum kent geen vaste collectie, maar werkt steeds met tijdelijke expo's. De nieuwste expositie is een collectie van het beste werk van de Belgische fotograaf Stephan Vanfleeteren (°1969). Vanfleteren leerde het vak in de Brusselse kunstschool Sint-Lukas en ging als jonge snaak meteen aan de slaag als freelance persfotograaf bij De Morgen. Zo zag hij talrijke belangrijke gebeurtenissen voor zijn lens plaatsvinden zoals onder andere de aangrijpende genocide in Rwanda. 

Als fotograaf heeft Vanfleteren ook een aantal persoonlijke projecten gedaan die een lichtvoetige toets hebben. Zo heeft hij bijvoorbeeld samen met de Duitse fotograaf Robert Hubert een aantal weken door de VS getoerd, verkleed als Elvis Presley, om de roots van de zanger op gevoelige plaat vast te leggen. Vanfleteren heeft een duidelijke voorkeur voor zwart-wit fotografie en werkt graag met hoge contrasten. Deze stijl hanteert hij voor documentairefoto's en straatfotografie, maar vind je ook terug in talrijke portretten waar hij bekende en onbekende koppen voor zijn toestel haalt. Pas rond 2010 heeft hij de overstap gemaakt van analoge naar digitale fotografie en in deze periode heeft hij ook een huis gekocht in de buurt van Veurne waar hij zelf een kleine studio heeft. Het is dan ook geen verrassing dat veel werk afkomstig is uit deze studio. 

Archief

Een fotograaf die over 33 jaar beeldmateriaal beschikt, heeft uiteraard een immens archief en Vanfleteren is een half jaar lang bezig geweest om het kaf van het koren te scheiden om het beste van zijn werk in deze tentoonstelling te presenteren aan het grote publiek. Al deze foto's vind je op de tweede verdieping en deze collectie bevat honderden foto's waar de gemiddelde bezoeker een uurtje zoet mee is om alles te bekijken. 

Op de vierde verdieping is er één grote zaal die in het teken staat van het materiaal waarmee Vanfleteren gewerkt heeft en werk van andere fotografen die hem hebben geïnspireerd. Voor de meeste museumbezoekers zal dit een stuk minder interessant zijn, maar zelf vond ik het wel leuk om uitvergrote foto's van de expo terug te vinden op de kaften van tijdschriften waarvoor ze oorspronkelijk zijn genomen. 

Diverse stijlen en projecten

Ik ben zelf bezig met fotografie en ik besef hoe moeilijk het is om meerdere fotografiestijlen tot in de puntjes te beheersen. Vanfleteren is duidelijk een talent, want hij heeft er geen moeite mee om zich te bekwamen in meerdere stijlen. In het begin van zijn carrière overheerst zijn werk als persfotograaf en zie je in de expo veel foto's in documentairestijl die hij heeft gemaakt voor De Morgen en later ook andere (buitenlandse) tijdschriften en kranten zoals Der Spiegel en De Volkskrant. 

Hij gebruikt ongeveer dezelfde stijl voor persoonlijke projecten in straatfotografie waar hij het New York van de begin jaren negentig vastlegt. Vanfleteren heeft een voorkeur voor snelle, meer gejaagde fotografie waar hij onderwerpen in beeld brengt die in de marge van de maatschappij leven zoals daklozen, werklozen, zieken en andere sociale paria's. Dit wisselt hij af met andere persoonlijke projecten zoals zijn Elvis-reis door de VS, leeft hij als een halve hobo op goederentreinen, heeft hij veel bunkers gefotografeerd van de Atlantikwall en heeft hij een passie voor bijzondere gevels. Later beschikt Vanfleteren over een eigen studio en het is dan ook geen verrassing dat er veel portretfoto's in zijn oeuvre zitten afkomstig uit deze studio. 

Eigen mening

Hoewel deze tentoonstelling voornamelijk wordt gedomineerd door documentairestijl/straatfotografie en portretfoto's is er genoeg diversiteit te rapen. De meeste foto's zijn zonder meer goed te noemen. De compositie van de foto's is meestal vrij strak, maar soms zijn er wel foto's waar de samenhang zoek is. Qua belichting is Vanfleteren een grootmeester en vooral met wat donkere, onderbelichte foto's weet hij een prachtige sfeer te creëren bij portretfoto's. De foto met Bobbejaan Schoepen in zijn Cadillac is een pareltje van low-key fotografie. Vanfleteren heeft met zijn foto's prijzen gewonnen bij World  Press Photo en deze collectie toont dat dit geen toeval is. 

Ik ben zelf geen fan van portretfoto's, maar ik kan het werk van Vanfleteren in dit genre zeker waarderen. De foto's in zijn eigen studio zijn aangrijpend en zijn fotografiestijl met contrastrijke foto's valt hier zeker in op. Een kleine kanttekening misschien is dat dezelfde gehanteerde stijl misschien wat monotoon wordt. Zijn allerbeste werk vind ik de portretfoto's in Afrika waar hij onbekende Afrikanen voor zijn lens sleept voor erg roerende foto's. Zo is er één foto waar een jonge Afrikaan geen oog heeft en wordt net dit ontbrekende oog als blikvanger gebruikt voor een portretfoto. Het voelt een beetje ongemakkelijk aan en dat was net de bedoeling!

Een minder leuk gedeelte van de tentoonstelling vind ik de foto's die Vanfleteren in zijn studio genomen heeft van dode dieren. Het gaat van een vos tot een bruinvis en het kan me persoonlijk weinig bekoren. Ik zie er weinig artistieke waarde in, maar gelukkig is dit slechts een fractie van de tentoongestelde collectie. 

Besluit

Deze expo bevat het levenswerk van Vanfleteren en is de moeite waard voor wie houdt van aangrijpende foto's in documentairestijl. Het zwaartepunt zit voornamelijk hier en in portretfoto's. Je moet toch wel deze genres waarderen wil je genieten van deze collectie. Sinds zijn overstap naar digitale fotografie en de aankoop van een eigen huis met kleine studio onderneemt Vanfleeeren meer persoonlijke projecten die grossieren in andere genres, maar portretten en documentairestijl blijven de rode draad in deze expo. 

Boekenrecensie 'Wil' door Jeroen Olyslaegers

Het gure weer van de afgelopen dagen en weken maakt dat ik iets vrij uniek doe: ik sla een boek open om te lezen. Op een al even gure dag ruim twee jaar geleden, was ik op de Antwerpse boekenbeurs waar ik een aantal boeken heb gekocht, waaronder één roman. Op wat wellicht de grootste stand was van de boekenbeurs waren er tientallen boeken gestapeld om een nieuwe eigenaar te vinden. Het was duidelijk dat Wil het zelfuitgeroepen kroonjuweel was van deze boekenparade in 2017.

Blokletters

Ruim een jaar geleden bezocht ik kazerne Dossin in Mechelen. Tegenwoordig is dit een museum, maar 75 jaar geleden was dit de startplek voor een letterlijke dodentocht richting Auschwitz voor veel joden. Deze plek is dus ingericht om de herinnering van deze zwarte smet van de mensenziel levendig te houden. Kazerne Dossin is met veel gevoel voor sereniteit ingericht om het onderwerp van jodenvervolgingen uit te beelden. Een belangrijk deel van het museum is gewijd aan hoe het zover ooit is kunnen komen en daar valt vooral de Duitse propaganda op met zijn kenmerkende blokletters. Dezelfde blokletters vind je terug op de kaft van Wil . 

Auteur Jeroen Olyslaegers is geboren en getogen in het Antwerpse en heeft via famliliebanden zelf ervaring met het onderwerp van collaboratie in het bezette Antwerpen van de jaren veertig van vorige eeuw. Olyslaegers put uit deze ervaring om een boek te schrijven dat poogt om meer te zijn dan de zoveelste roman in oorlogstijd. Het zet voornamelijk de dualiteit van een stad onder repressief bewind in de verf en de uitwassen die onder de noemer van normvervaging hun dogma's kunnen uitdragen én botvieren. 

Angelo en Wilfried

Wil  vertelt het verhaal van Wilfried Wils, een antipathiek figuur die een brief schrijft naar zijn achterkleinzoon in 1993. Deze brief is opgesteld als een biografie die vooral put uit Wilfried's ervaring als hulpagent in de jaren veertig. Wilfried wil eigenlijk Wilfried niet zijn en roept daarom een alter ego in het leven: Angelo. Angelo is een vrijbuiter en bohémien die enkel gedichten wil schrijven zodat de wereld zijn miskende pennenvruchten kan lezen. Wilfried daarentegen is een realist, opportunist en smeerlap. Hij wil vooral overleven in deze moeilijke tijden. Het is dit dualisme dat in verschillende lagen terugkomt in Wil en ook de rode draad vormt van het boek. 

Dit boek vergt veel achting en aandacht. Achting omdat het met een idioom taalgebruik is geschreven dat Hugo Claus waardig is. Aandacht omdat Wil is opgebouwd uit een gelaagdheid waar de structuur een beroep doet op bruuske overgangen tussen verschillende tijdperken, situaties en dialogen, soms op een enkele pagina. Deze bombastische beeldspraak is ongewild ook een vorm van het dualistische karakter van dit boek: enerzijds is het een bloemlezing van creatieve schrijfsels die indruk maken op de lezer, anderzijds een braindump van sleutelwoorden waar onnavolgbare zinnen van zijn gemaakt. 

Ook de structuur is ogenschijnlijk chaotisch met transities die bruusk overgaan in andere dialogen of situaties. Toch slaagt Olyslaegers erin om een coherent verhaal te vertellen met een gelaagdheid  die oplettendheid vraagt, maar helaas wel wordt bemoeilijk door de dichterlijke vrijheid van Angelo die hij op zijn eigen boek heeft toegepast. Ik weet niet wat 'heirkracht' betekent, en nee, ik heb het ook niet opgezocht. 

Hoe, niet waarom

Het boek doet uitschijnen dat Wilfried een speelbal is van twee kampen. Door de aanwezigheid van de diamantsector in 't Stad zijn er veel joden en antisemitisme viert hoogtij in tijden waar Vlaamse ontvoogding en nationalisme een duwtje in de rug krijgen door de aanwezigheid van Duitsers met nationaal-socialistisch signatuur. Zijn voormalige privé-leraar Frans Nijdig Baardje is in deze kringen actief en Wilfried gaat gedwee mee in zijn kringen en activiteiten die draaien rond het opsporen van joden en de verzetslieden die hen verbergen. Anderzijds ontmoet Wilfried in het politiekorps iemand die helpt bij het verbergen van joden en ook hier wordt Wilfried meegezogen in deze kringen en activiteiten. Angelo dicht hem al snel het predikaat van tweezak toe.

De echte kracht van het boek schuilt erin hoe Olyslaegers op een feilloze manier de zeitgeist, ambigue moraliteit en ongemakkelijke sequenties weet neer te zetten. Je leest en voelt het niet alleen, je beleeft het ook. Opportunist, realist en smeerlap Wilfried is een mens van vlees en bloed die in moeilijke tijden moeilijke keuzes moet maken. Als lezer moeten we zelf besluiten of Wilfried willens nillens meewerkt aan jodenvervolgingen en de bescherming ervan. Wil illustreert op een beklemmende en natuurgetrouwe manier hoe Wilfried in deze situatie is beland, nooit waarom. Olylaegers vermijdt bewust een belerende toon gestoeld op een naoorlogs waardeoordeel. Het moraal van het boek is de afwezigheid van een moraal. "Het kan u of ik zijn," omschrijft Olyslaegers op treffende wijze het levenspad van Wilfried tijdens de oorlog.

Kenmerk van elk goed boek
Wil is geen gemakkelijk boek en doet voornamelijk in het begin een beroep op het geduld van de lezer. De soms geforceerde beeldspraak nodigt niet uit tot vlot lezen en het is geen uitzondering dat één zin, soms inclusief meerdere bijzinnen, over negen royale regels wordt verspreid. Nee, die van Nederlands zou een hartverzakking krijgen, mocht ik vroeger dergelijke epistels hebben geschreven. Gelukkig is dit slechts een façade. Schijn omdat het boek zoveel meer is dan deze zweverige zinsconstructies, maar ook omdat het de muur is waar de rest van de bouw van het boek op steunt.

Dit epos is op zijn sterkst wanneer de auteur zijn karakteristieke zinnebeeld laat varen en zich overgeeft aan zakelijkere proza die op voortreffelijke wijze de lezer dialogen en monologen laat beleven. Het eerste stuk van het boek sluit af met misschien wel het meest beklijvende stuk van het boek waar Wilfried wordt ingeschakeld om joden mee op te pakken. Alles klopt hier. Boenk erop om Olyslagers zelf te citeren. Hoewel de beeldspraak terugkomt van nooit weggeweest, is de vaart van Wil gezet en dwingt het de lezer om verder te lezen. Een kenmerk van elk goed boek.

Meerdere thema's
Hoewel het oorlogsthema overduidelijk de teneur van het boek zet, breit Olyslagers ook naadloos andere thema's in Wil. Zo krijgen de ontmoetingen met zijn toekomstige eega Yvette op regelmatige basis een podium en worden erotische scènes zeker niet geschuwd. Het verandert nooit in Fifty Shades of Grey, maar het wordt soms behoorlijk expliciet en de erotiek wordt bovendien verder opgeleukt door de soms wat platvoerse volkstaal die Olyslagers hiervoor hanteert. Het boek kent ook een melancholische toets wanneer het tijdsperspectief overschakelt naar 1993 wanneer een oude Wilfried nog enkel zijn verpleegster Nicole heeft als steun en toeverlaat.

Een ander ongemakkelijk thema is de zelfmoord van zijn kleindochter Hilde dat eerst terloops wordt vermeld, maar op het einde van het boek een bijzonder donkere tint krijgt. Ook hier wordt geen moraal geveld, geen waardeoordeel verwacht en geeft de lezer zelf invulling aan wat er precies gebeurd is. Maar de oplettende lezer leert wel dat Wilfried realist, opportunist maar hier vooral ook smeerlap is.

Besluit
Wil weet op een overtuigende en beklemmende wijze een verhaal te brengen in een overbevolkt genre. De stijl is soms hoogdravend en vergt aandacht om de pseudo-chaotische structuur te volgen. Dat kost moeite, misschien soms te, maar dat vertaalt zich wel naar een lonende leeservaring waar de weg van het dualisme wordt bewandeld dat het hoe van het raison d'être viert in moreel ambigue tijden. 

Betaalbare third-party lenzen voor Fuji

Fujifilm beschikt over een breed en gevarieerd aanbod van lenzen voor hun camera's met X-mount, maar de meeste lenzen kan je beslist niet goedkoop noemen. Er is de XC-budgetlijn, maar hier zijn slechts een paar lenzen aanwezig. Fuji schermt zijn eigen ecosysteem zo goed als af waardoor er bijna geen ondersteuning is van andere lensproducenten zoals Tamron of Sigma. Dien je dus per definitie een lens van Fuji aan te schaffen of zijn er andere, betaalbare alternatieven? 

Hulp uit China

De introductie hierboven klopt niet helemaal, want er is wel degelijk ondersteuning van andere lensproducten, maar die is wel flinterdun. Fuji heeft namelijk een samenwerkingsakkoord met Carl Zeiss en de Duitsers hebben drie lenzen op de markt gebracht onder de Zeiss Touit-lijn. Deze lenzen zijn kwalitatief goed, beschikken over autozoom, maar kosten bijna evenveel als de lenzen van Fuji zelf en vormen dus geen budgetvriendelijk alternatief. Het zijn de Chinezen en Zuid-Koreanan die de redding brengen, want merken zoals 7Artisans, Meike, Samyang, Kamlan en andere bieden kwalitatieve lenzen aan voor verschillende camerasystemen voor een betaalbare prijs. Het nadeel is dan weer dat deze lenzen enkel met manuele focus werken omdat ze voor verschillende mounts worden geproduceerd. 

Omdat Fuji geen ondersteuning krijgt van Tamron en Sigma, lijkt het erop dat het aantal third-party lenzen voor het X-mount tegenvalt, maar een speurtocht op het internet leert al snel dat er best wel veel lenzen zijn van oosterse third-party producenten. 7Artisans en Meike bieden lenzen aan voor minder dan honderd euro en zijn dus erg aantrekkelijk voor budgetbewuste kopers. Samyang is wat duurder, maar kwalitatief ook een stukje beter als het aankomt op beeldkwaliteit. 

Gaten vullen

Fuji's lensaanbod is evenwichtig, maar kent helaas wel een aantal lacunes. Zo heeft Fuji bijvoorbeeld geen eigen fisheye lens en is er slechts één macrolens van 80mm die 1:1 vergroting aanbiedt. Deze lens kost zomaar eventjes 1300 euro en dat is wel bijzonder veel geld voor een type fotografie wat niet iedereen doet. De Chinese lensproducenten maken dankbaar gebruik van deze gaten om hun eigen producten aan de man te brengen. Wat meteen opvalt is dat er best veel fisheyes zijn voor het X-mount, net zoals het aantal macrolenzen. Een andere bijzonderheid is dat deze lensproducenten vooral mikken op groothoek en minder gericht zijn op telelenzen. Tussen 61mm en 84mm en 86mm en 99mm is het aanbod namelijk onbestaande. 

Lenzen die in het zonnetje mogen staan zijn de Viltrox 85mm f/1.8, Kipon Ibelux 40mm f/0.85 en Mitakon Zhongyi 35mm f/0.95. De Viltrox is er namelijk als eerste third-party producent in geslaagd om een lens aan te bieden die werkt met autozoom zonder ondersteuning van Fuji zelf. Viltrox gaat in de nabije toekomst ook lenzen aanbieden van 23, 33 en 56mm. De Kipon en Mitakon vallen dan weer op omdat ze een f-stop aanbieden van minder dan f/1. Fuji werkt momenteel zelf naarstig aan een 50mm lens met f-stop f/1, maar als je een kijkje neemt bij de Chinese buren, is die dus al (een tijdje) beschikbaar. 

Een overzicht

Alle third-party lenzen van Fuji bespreken is onbegonnen werk, maar een overzicht per lenstype biedt ook al een duidelijk inzicht van wat er allemaal beschikbaar is. 

Macro

De Zeiss Touit 50mm is een macrolens die 1:1 vergroting aanbiedt, maar kost ook een kleine duizend euro en is daarom niet meteen een budgetalternatief voor Fuji's 80mm. Dan zijn de Meike 85mm en 7Artisans 60mm een betaalbaarder alternatief. Vooral de 7Artisans is vriendelijk voor de portemonnee met een richtprijs van ongeveer 180 euro. De Meike biedt zelfs een vergroting aan van 1.5:1 maar is met een prijs van ongeveer 300 euro wel een stukje duurder. Als je wat verder van het onderwerp wil staan, is de Samyang 100mm wellicht de beste optie. Daarnaast is er nog de Lensbaby van 56mm. 

Persoonlijke voorkeur: Meike 85mm f/2.8. Van alle macrolenzen is de Meike wellicht de meest evenwichtige lens met een praktische telelens en een maximale vergroting van 1.5:1 waarmee het uniek is in het lenzenlandschap van Fuji. 

Fisheye

In dit assortiment biedt Meike twee lenzen: een 6.5mm, maar ook een zoomlens met een bereik van 6-11mm wat toch vrij bijzonder is. De 6.5mm fisheye kost iets meer dan honderd euro en voor ongeveer hetzelfde bedrag vind je ook de 7artisans van 7.5mm. Lensbaby klopt op het vlak van milimeters echter iedereen en biedt met de 5.8mm de breedste kijkhoek uit Fuji's gamma aan. De Zuid-Koreanen van Samyang bieden een variant van 8mm aan.

Persoonlijke voorkeur: Samyang 8mm f/3.5. De maximale f-stop van 3.5 klinkt niet bijzonder appetijtelijk, maar het is wel de scherpste fisheye van allemaal. Daar tegenover staat wel een iets duurder prijskaartje van ruim driehonderd euro. 

Groothoek

Het assortiment van de groothoeklens lijkt overbevolkt te zijn en er is keuze uit een heleboel brandpuntsafstanden: 9, 10, 12, 14, 16, 20, 21, 25 en 28mm van diverse producenten. Meike biedt keuze uit drie varianten van  12mm, 25mm en 28mm. Als het wat meer mag kosten, zijn er ook de Zeiss Touit van 12mm en de Laowa van 9mm. Andere goedkope(re) alternatieven zijn er te vinden bij Samyang en 7artisans. 

Persoonlijke voorkeur: Laowa 9mm f/2.8 Zero-D. De lens is niet meteen goedkoop te noemen met een richtprijs van ongeveer vijfhonderd euro, maar biedt wel een beeldkwaliteit die kan concurreren met Fujilenzen en bovendien biedt Fuji zelf geen prime lens aan in dit formaat. 

Standaardlens

Ook hier vinden we de usual suspects van Meike, 7Artisans en Samyang die lenzen aanbieden in groottes van 35mm, 50mm en 55mm. Zeiss Touit beschikt ook over een standaardlens van 32mm. Daarnaast zijn er andere producenten die lenzen aanbieden met een kleine f-stop. De meest beroemde is allicht de Mitakon Zhongyi 35mm f/0.95. De minder gekende Kipon Ibelux 40 mm f/0.85 doet zelfs beter met de kleinste f-stop uit Fuji's lenzengamma. Deze twee lenzen kosten rond de vijfhonderd euro en zijn dus niet meteen spotgoedkoop te noemen. Een betaalbaarder alternatief is de Kamlan 50mm f/1.1 die een iets hogere f-stop heeft, maar wel aanzienlijk goedkoper is met een richtprijs van 180 euro. 

Persoonlijke voorkeur: Mitakon Zhongyi 35mm f/0.95. De Mitakon biedt een ideaal compromis van prijs, beeldkwaliteit en formaat voor een snelle lens. Nu Fuji de 33mm f/1.0 definitief heeft geschrapt ten voordele van een 50mm, is dit wellicht de beste optie voor fotografen die op zoek zijn naar een snelle lens in standaardformaat. 

Telelens

De keuze voor een telelens is erg eenvoudig, want er slechts keuze uit één brandpuntsafstand: 85mm. Zowel Samyang, Viltrox, Meike als Lensbaby verkopen een lens in dit formaat. Vreemd genoeg vind je hier geen 7artisans, maar misschien kan die in de toekomst nog komen. 

Persoonlijke voorkeur: Viltrox 85mm f/1.8. Qua prijs-kwaliteit is dit misschien wel de beste lens uit het volledige assortiment van lenzen dat je bij Fuji kan vinden. Het is - tot zover - de enige third-party lens die autozoom biedt en beeldkwaliteit is slechts een fractie minder dan Fuji's veel duurdere 80mm en 90mm lenzen en dat bovendien voor een richtprijs van ongeveer vierhonderd euro.   

Supertele

In dit segment vinden we afstanden van 100mm, 135mm en 300mm van Meike en Samyang. Het is een nichesegment in fotografie en daarom is het aanbod van lenzen ook vrij pover. De 300mm lenzen bieden dus een langere afstand dan Fuji's 200mm f/2 lens, maar zijn daarentegen wel een stuk trager met een f-stop van f/6.3. Er is ook een 135mm variant van Samyang die een stuk sneller is met een f-stop van f/2. 

Persoonlijke voorkeur: Samyang 135mm f/2. De Fujinon 200mm f/2 is Fuji's kroonjuweel en kost maar liefst vijfduizend euro. De Samyang 135mm f/2 biedt misschien niet dezelfde afstand, maar is wel een stuk goedkoper met een richtprijs van minder dan vijfhonderd euro en is voor een supertelelens erg snel met een f-stop van f/2.

Conclusie

Hoewel grote lensproducenten zoals Tamron en Sigma ontbreken in het lenzenlandschap van Fuji is er vrij verrassend toch een divers en groot aanbod van third-party lenzen te ontdekken voor Fuji's X-mount. Deze third-party lenzen zijn meestal een stuk goedkoper dan Fuji's eigen lenzen en bieden bovendien een goede beeldkwaliteit aan. Het nadeel is dan weer dat bijna alle lenzen werken met manuele focus met uitzondering van de Viltrox 85mm. Deze lenzen zijn aantrekkelijk geprijsd en daarom interessant als je niet te veel geld wil spenderen aan een macrolens of fisheye. 

Daarnaast zijn deze lenzen ook interessant omdat ze zaken aanbieden die je niet bij Fuji kan vinden zoals bepaalde brandpuntsafstanden in het gamma van groothoek- en supertelelenzen. De Mitakon en Kipon Ibelux bieden daarbovenop een lens die sneller is dan Fuji's prestigeproject van 50mm f/1 voor een leuke prijs. Door deze third-party lenzen te negeren omdat ze niet van Fuji komen, doe je jezelf dus zeker geen plezier!