Twee werelden

Twee werelden

Vijfhonderdeenenveertig dagen. Zo lang duurde het toen op zes december 2011 eindelijk een nieuwe regering werd gevormd. Dat was destijds een wereldrecord, maar dat is inmiddels weer verbroken. Het ziet er echter naar uit dat België een nieuwe poging kan ondernemen, want de electorale tegenkantingen in Vlaanderen en Wallonië kunnen bijna niet groter zijn. Vijf jaar geleden werd de rechtse regering van de as NVA-MR aangekondigd als de ultieme kans om te bewijzen dat het socialistische bestuur een achterhaald gegeven is. De resultaten van de uitslag van de federale verkiezingen van dit jaar zijn ontnuchterend, maar niet verrassend. NVA verliest een ferm deel van haar pluimen, maar is nog steeds met een comfortabele marge de grootste partij van Vlaanderen. De luis in de pels is nu Vlaams Belang dat zich opwerpt als de tweede grootste partij van Vlaanderen, terwijl de klassieke centrumpartijen er allemaal gevoelig op achteruit gaan. De regering Michel I was er geen van grote successen en dat werd in het Vlaamse stemhokje erg duidelijk gemaakt. 

Bij de Franstalige landgenoten is er – zoals verwacht – een duidelijke tegenbeweging naar links. De PS is net zoals 2014 de grootste partij van Wallonië, maar MR verliest wel duidelijk terrein. Deze stemmen lijken naar de andere linkse partijen te gaan zoals Ecolo en PTB, maar er is geen sprake van een linkse overrompeling zoals die werd aangekondigd. Toch is de trend duidelijk dat de Vlaming rechts stemt en de Waal links. De aanzet voor een maandenlange, of zelfs jarenlange, politieke status quo op federaal niveau is dus gegeven.   

De kroniek van een aangekondigd resultaat

Een verrassing is deze verkiezingsuitslag niet, maar wat zijn de elementen die deze uitslag zo verspelbaar maken? In de eerste plaats de politieke cultuur in Vlaanderen en Wallonië die al jaar en dag heerst. Tot voor kort was CD&V en daarvoor CVP een onneembaar bastion omdat de conservatieve ideologie van christelijk Vlaanderen rijmt met de waardes en principes van de christendemocraten. Hoe vrijgevochten de babyboomgeneratie ook was, van thuis uit heeft ze klassieke waardes meegekregen en dat betekent in veel gevallen stemmen op CD&V/CVP. CD&V had op dit vlak een monopolie, maar dit werd weggeërodeerd door eerst Vlaams Belang en later NVA dat met Bart De Wever over een enorm mediatiek figuur beschikt. 

Het meer industrieel getinte Wallonië heeft eerder een historiek waar sociale belangen groot zijn omdat de Franstaligen over het algemeen minder welgesteld zijn. In de industriesteden zoals Luik en Charleroi is de PS nog steeds een ongenaakbaar bastion ondanks alle corruptieschandelen die er rond de partij hangen. Deze trend wordt zelfs versterkt met een stevige opkomst van het extreem-linkse PTB, een partij die de PS op veel vlakken als te weinig links beschouwt. 

Maar politieke cultuur identificeren als de contribuerende factor voor deze verkiezingsuitslag is de waarheid geweld aandoen. Het is eerder de cement die het mogelijk maakt om de rechtse en linkse fundamenten te leggen. Internationaal is er namelijk al langer een duidelijke beweging zichtbaar naar extreem-rechts en euroscepsis. De Brexit is er gekomen omdat in het Verenigd Koninkrijk hard werd gehamerd op een aggressieve campagne tegen Europa, niet gestoeld op feiten of informatie. Figuren zoals Boris Johnson en Nigel Farage spelen in op de zogenaamde populistische standpunten door een retoriek van aanvallen, halve waarheden en veel geroep en getier. Het credo “Als je niet voor ons bent, ben je tegen ons” is opzienbarend gemakkelijk omdat gebruikers ervan zich niet moeten voorzien van feiten, maar onmiddellijk de aanval intrekken tegen politieke strevers en ze persoonlijk belagen. Hoe je het brengt, is belangrijker dan wat je brengt. En als je het voldoende herhaalt, pikt de massa het automatisch wel op, ook al klopt de boodschap totaal niet. Meester in het spelletje is Donald Trump die zo de Amerikaanse presidentsverkiezingen heeft gewonnen. Ook bij andere partijen zien we deze beproefde strategie zoals het Franse Front National dat zijn harde standpunten heeft afgezworen en nu een gematigder discours bezigt en ondertussen is herdoopt tot Rassemblement National. De mix van conservativisme, euroscepsis en antimigratie is een succesformule voor nieuwbakken partijen zoals de vijfsterrenbeweging in Italië en Forum voor Democratie in Nederland. 

We leven dus in tijden waar er polariserende standpunten heersen en dat vertaalt zich ook naar extremere standpunten aan de linkerzijde van het politieke spectrum. PTB/PVDA cultiveert dit sentiment en weet vooral in Wallonië te pieken. In maart 2017 wordt de PTB zelfs de grootste partij van Wallonië in een peiling en klokt het af op 20,5% van de stemmen, 0,2% meer dan de PS. Sindsdien is er veel gebeurd en zit de PS terug comfortabel in het gareel als leidende politieke fractie in Wallonië. Het toont echter wel aan dat er een potentieel grote voedingsbodem bestaat voor extreem-links, net zoals die in Vlaanderen bestaat voor extreem-rechts. 

Misschien wel de belangrijkste factor om nieuwe zieltjes voor een politieke partij te winnen, is sociale media. Trump lijkt de Verenigde Staten via Twitter te besturen, maar ook Francken maakte in zijn positie als staatssecretaris van asiel en migratie dankbaar gebruik van dit medium. Twitter geldt voornamelijk als de vox populi en is een middel om aan volksmennerij te doen. Het winnen van nieuwe stemmen gebeurt echter op Facebook en geen enkele andere partij heeft dit zo onder de knie als het Vlaams Belang. Het Vlaams Belang is de grootste partij op Facebook, maar beheerst als geen ander de kunst van het adverteren op sociale media. Quasi iedere Vlaamse Facebookgebruiker heeft een lachende Van Grieken zien passeren op Facebook, hoe links of rechts hij of zij ook is. Partijen zoals SP.A kwamen te laat op het appel en CD&V geeft zelfs helemaal niet thuis op dit vlak. Radio, TV en kranten zijn voorbijgestreefd als klassiek medium en vervagen langzaam, maar zeker als primaire bron voor informatie. Dit is iets wat de rechtse partijen veel sneller hebben begrepen dan al de rest. 

Het heet ook dat Vlaams Belang populair is bij de jongeren, maar de vraag is of er een causaal verband staat tussen deze doelgroep en het gebruik van sociale media of dat er eerder sprake is van een correlatie. Er is namelijk een duidelijke trend zichtbaar tussen de opkomst van sociale media en de verrechtsing van het westen vanaf 2010. Denk maar aan schandalen zoals Cambridge Analytica waar persoonlijke data van Facebookgebruikers werden verkocht en gebruikt om er gerichte politieke advertenties mee te creëren. Dit is erg gevaarlijk omdat het gebruikers uitnodigt tot denken in stigma’s en vooroordelen en dan komt men terug tot de tactiek van vuilspuierij en persoonlijke aanvallen. Dit wordt extra aangevuld met zogenaamde trollen van rechtse partijen die op sociale media bewust populistische thema’s opzoeken om zo een verhitte discussie te genereren. Dit wordt met de regelmaat van de klok gedaan en zo wordt boodschap andermaal ondergeschikt aan persoonlijke aanvallen. 

Dit zijn allemaal sociaal-demografische factoren die losstaan van inhoudelijke partijstandpunten en het is beangstigend hoe afwezig alle partijen waren op belangrijke thema’s zoals onderwijs, energiebeleid en zelfs klimaat ondanks alle recente aandacht. De hoofdmoot van de aandacht ging – zoals bijna elke verkiezing – alweer naar migratie en vluchtelingen hoewel dit thema in principe een fait divers is in de Vlaamse samenleving. Het is vooral een gemiste kans voor de linkerkant van het politieke spectrum dat een totaal gebrek aan kunde etaleerde om opkomende thema’s zoals klimaat te exploiteren. SP.A mikt vooral op zoveel mogelijk gratis maken, iets wat voormalig SP.A-coryfee Frank Vandenbroucke ruim twintig jaar geleden al verkondigde als totaal onrealistisch en voorbijgestreefd. Groen in de vorm van Kristof Calvo vertoont zich dan weer te veel als geitenwollensokkentype door zoveel mogelijk te vergroenen, maar geen deftig antwoord kan bieden op de afschaffing van bedrijfswagens en uitfasering van kerncentrales. Groen gaat er weliswaar op vooruit, maar beschikte door alle klimaatmarsen over een ongeëvenaard momentum om politiek te groeien en heeft dat maar gedeeltelijk kunnen verwezenlijken.  

Quo vadis? 

De belangrijkste man van deze verkiezingen wordt nu meer dan ooit Bart De Wever. Door deze uitslag heeft NVA zich onmisbaar gemaakt voor gelijk welke coalitie als het cordon sanitaire wordt behouden. De hamvraag is uiteraard of het cordon behouden blijft en daarin speelt de mening van De Wever een cruciale rol in. Zijn wil is wet en bij de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen ging De Wever nog liever met SP.A in zee dan Vlaams Belang. Het moge duidelijk zijn dat De Wever geen oren heeft naar het doorbreken van het cordon sanitaire, ook al wordt hier en daar verkondigd dat de optie bekeken moet worden. De Wever ziet zichzelf als de toekomstige minister-president van het Vlaams parlement en hij zit nog steeds aan het stuur aangezien NVA afgetekend de grootste partij blijft. De huidige coalitie van NVA, VLD en CD&V wordt wellicht aangevuld met een vierde partij en dan is SP.A de grootste kandidaat. Deze vorming moet de Vlaamse as worden bij de opstelling van de nationale regering. 

Op federaal niveau wordt het een stuk moeilijker omdat een verderzetting van de Zweedse coalitie – dus met MR en CDH – onmogelijk wordt. Hier heeft de PS zich onmisbaar gemaakt en net deze twee partijen bevinden zich op ramkoers. De twee partijen staan qua ideologie mijlenver van elkaar, maar er is ook een clash der persoonlijkheden. De Wever kan niet samen door één deur met Di Rupo en vice versa. De rol van Di Rupo leek bij de PS uitgerangeerd, maar de voormalige premier wil maar al te graag opnieuw het voortouw nemen bij de PS. Een samenwerking tussen NVA en een PS geleid door Di Rupo is onwaarschijnlijk, maar een scenario waarin de PS een (andere) premier levert en in concessie een staatshervorming doorvoert, is misschien wel een mogelijkheid. 

Veel zal afhangen met welke partijen de PS in Wallonië in zee gaat. Bijna elke Waalse partij beschouwt NVA als extreem-rechts en weigert om hiermee samen te besturen. Qua ideologie schuift PS nog het dichtst aan bij Ecolo aangezien PTB als te extreem wordt beschouwd door de Waalse socialisten en  regeren met de MR is ondenkbaar aangezien de PS vijf jaar geleden aan de kant werd geschoven door MR. Dan blijft er dus nog Ecolo over als meest logische kandidaat om in een Waalse en federale regering te stappen en net hier knelt het schoentje. Ecolo weigert resoluut om samen te werken met NVA, veel meer nog dan PS. Vanuit Vlaamse zijde moet men dan hopen dat PS aan Waalse zijde samen een regering gaat vormen met CDH in een scenario waar het federaal in de minderheid zit aan Waalse kant en die kans lijkt uiterst klein.