Boekenrecensie De Laatste Liefde van mijn Moeder door Dimitri Verhulst

Iedere lezer heeft zijn favoriete boeken en auteurs. Zelf heb ik een zwak voor auteurs die zich  niet al te serieus nemen en een flinke portie humor in hun woordenklei boetseren. Tom Lannoye is hier een grootmeester in, maar na het lezen van De  Helaasheid der Dingen werd Lannoye opgevolgd door kroonprins Dimitri Verhulst die op een ontzettend grappige manier de tragiek van een gezin vol dronkaards beschrijft. Verhulst rekent in De Laatste Liefde van mijn Moeder opnieuw af met zijn jeugd waarin hij graag put om autobiografische elementen in deze opgroeiroman te verweven. Het meeste vitriool was echter al gevloeid in zijn vorige meesterwerk waardoor deze afrekening milder is, maar ook flauwer aanvoelt. 

Ik kan niet genoeg benadrukken hoe geniaal ik Verhulst's doorbraakroman De Helaasheid der Dingen vind. Ik stond namelijk op het punt om incontinentieluiers te kopen omdat ik steeds dreigde in mijn broek te pissen van het lachen. De onnavolgbare stijl waarmee Verhulst zijn zwartgallige humor combineert met idioom taalgebruik kent zijn gelijke niet in het Nederlandstalige taalgebied. Tenminste in dit meesterwerk. Hetzelfde recept zien we terug in De Laatste Liefde van mijn Moeder, maar het is toch allemaal wat braver en minder origineel.  

De twee protagonisten van het boek zijn Jimmy, een elfjarige jongen die samen met zijn moeder Martine opgroeit in een weinig benijdenswaardige situatie. Martine komt uit een gewelddadige relatie en is niet zo lang geleden gescheiden van haar ex-man. Jimmy woont alleen bij zijn moeder, maar sinds kort heeft hij een nieuw vaderfiguur. Martine heeft namelijk opnieuw de liefde gevonden bij een iets jongere man, Wannes. Hij is de totale antipode van haar ex-man: niet gewelddadig, attent, maar toch ook wel een tikkeltje braaf (lees: saai). Die nieuwe situatie bevalt Jimmy allerminst en ook stiefvader-in-spe Wannes komt niet goed overeen met Martine's oogappel. Om de banden te smeden trekt het drietal een week lang op pad door het Zwarte Woud met een groepsreis. Voor het gezin een grote financiële opoffering: Martine en Wannes werken beiden, maar in weinig tot de verbeelding sprekende jobs met een al even weinig tot de verbeelding sprekende verloning. 

De Liefde van mijn Moeder is een tamelijk kort boek dat zich eind jaren zeventig afspeelt. Het telt ruim tweehonderd pagina's, maar veel passages beginnen op een nieuwe pagina waar een witparagraaf wordt opengelaten. De hoofdmoot van het verhaal is de reis door het Zwarte Woud en het is dus niet gek dat het boek niet zoveel inhoud heeft, zowel letterlijk als figuurlijk. Het grootste wijt dat deze roman toegedicht kan worden, is dat Verhulst er een nogal gezapig tempo op nahoudt om eigenlijk niet zoveel te vertellen. Het spanningsveld van dit boek bevindt zich in de conflictueuze relatie tussen Jimmy en Wannes, maar erg veel komt dit niet aan bod. Wel genoeg om de lezer te laten blijken dat de twee elkaar niet mogen. 

Verhulst maakt van de aangeboden ruimte graag gebruik om zijn humoristische stijl te etaleren: het culinair hoogstandje dat McDonald's heet - wat toen hip en trendy was - wordt door de mangel gehaald, de zeemzoete fictieve soap Home is where my Children Cry wordt te pas en te onpas geciteerd om de beerput van ellende wat het eigen bestaan van de protagonisten is, te ontlopen en geen enkel bezoek aan het Zwarte Woud is compleet zonder het koekoeksklokmuseum. Je moet al over een norse geest beschikken om op zijn minst niet te glimlachen bij deze stukken. Helaas gaat soms wel ten koste van het eigenlijke verhaal waar de immersie veelal ontbreekt.     

Het is geen publiek geheim dat auteur Dimitri Verhulst op gespannen voet leeft met zijn familie na de publicatie van het grotendeels autobiografische De Helaasheid der Dingen. Hij heeft geen gelukkige jeugd gekend en dat laat hij dus duidelijk blijken in zijn bestseller, maar ook in De Laatste Liefde van mijn Moeder. Dat voelt bij mij soms toch wat verkeerd aan, hoewel dit een fictief boek is dat (wellicht) is gebaseerd op autobiografische stukken. Martine wordt in het boek soms negatief afgeschilderd als een kamerplantje zonder wil, die in een uitzichtloze job is beland en zelfs soms over zelfmoord contempleert. 

Dit is een wel heel pejoratieve benadering van wat objectief gezien een bekommerde moeder is dat het welzijn van haar zoon op de eerste plaats stelt. De zwartgallige vertelstijl van Verhulst draagt bij aan de humor, maar gaat misschien wel te veel ten koste van de neerzetting van de personages, en moeder Martine in het bijzonder. De afrekening waarvan sprake is bij de marketingbabbel op de achterflap van het boek voelt daarom toch wel heel erg harteloos aan.   

Over het algemeen haalt Verhulst ook niet de vlotte pen die hij bij zijn vorige werken wel hanteert. Literair staat dit nog altijd op een erg degelijk niveau en het boek leest door de nog steeds vlotte vertelstijl als een trein. Toch heb ik me als lezer minder geamuseerd met de woordspelingen en dolkomische situatiebeschrijvingen die Verhulst heeft getoond bij sommige van zijn andere werken. De omlijsting van een familiereis door het Zwarte Woud leent zich daar wellicht ook minder toe. 

Mijn ongezouten mening is dat een meeslepend boek meer tijd en meer plaatsbeschrijving vergt dan een reis van zeven dagen door het Zwarte Woud.  Toch heeft Verhulst me kunnen beroeren met enkele grappige en aandoenlijke situaties. Een deltioloog zal voor mij nooit meer dezelfde betekenis hebben als voorheen! Als Jimmy een extrapolatie is van zijn eigen jeugd is Verhulst ook niet te beroerd om enige introspectie te doen. Door het verhaal heen wekt het jochie sympathie op, maar na tweederde van het boek blijkt Jimmy een onvervalste kleptomaan te zijn en beschikt misschien wel over negatievere karaktertrekken dan tegenspelers Martine en Wannes die weinig sympathiek worden omschreven in het boek. Wat zei men ooit, zelfkennis is het begin alle wijsheid?

Het boek roept door het reëel gebrek aan gebeurtenissen bij mij een gevoel op van onvolledigheid en nergens komt dit beter tot uiting dan bij de epiloog. Deze epiloog is het tweede gedeelte van het boek, maar is bijzonder kort. Jimmy is inmiddels 91 jaar oud en blikt terug op de verstandhouding tussen hem, zijn moeder en Wannes. Er komt verrassend bezoek aan zijn deur kloppen, iets waar hij al jaren heeft op gewacht. Hoe dit verder afloopt? We weten het niet. Hoe evolueerde de verstandhouding in deze driehoeksrelatie tussen Jimmy, Martine en Wannes. Weten we eveneens niet. Het is toch illustratief voor het gebrek aan emotionele lading in dit boek.    

Dimitri Verhulst duikt opnieuw naar zijn jeugd voor een tweede afrekening en weet opnieuw te scoren met dezelfde elementen die De Helaasheid der Dingen zo'n succes maakten: woordgrappen, zwartgallige humor en een pen die vlot schrijft. Hoewel De Laatste Liefde van mijn Moeder is geschreven na zijn grootste meesterwerk voelt deze roman aan als een soort van eerste probeersel. Het is allemaal net wat minder dan bij zijn eerste afrekening. Dat weerhield me er echter niet van om dit boek uit te lezen op twee dagen. Een grote blijk van waardering voor dit boek dus, hoewel ik toch met een vies gevoel terugblik op de neerzetting van Martine.