De laatste dagen en weken ontvouwde er zich een interessant economisch tafereel in de Belgische energiemarkt. De regering had namelijk besloten om de prijzen vanaf één april te bevriezen waar alle grote energieleveranciers prompt op reageerden met een fikse prijsstijging. Natuurlijk viel dat niet in goede aarde bij de consumenten, maar de bedrijven in kwestie pasten simpelweg de principes van de economische realiteit toe.
Hoewel de Belgische energiemarkt al vanaf 2003 is geliberaliseerd en er al meerdere energieleveranciers zijn bijgekomen, kunnen we toch niet spreken van een concurrentiële markt. De reden waarom is vrij eenvoudig. Hoewel er momenteel elf energieleveranciers werkzaam zijn in België, zijn er slechts vier die de markt overheersen: Luminus, Essent, Nuon en Electrabel. Er zijn dus met andere woorden slechts vier spelers die naar elkaar moeten kijken in plaats van elf en dat maakt een aantal zaken een stuk gemakkelijker. Hoewel prijsafspraken en kartelvorming verboden is, is er een eenvoudige manier om samen te werken. Dat is door gebruik te maken van stilzwijgende samenwerking. Om dit te kunnen doen, moet de markt waarin de bedrijven opereren aan een aantal voorwaarden voldoen: de markt moet stabiel zijn, transacties moeten frequent voorkomen, de prijzen moeten zichtbaar zijn en een speler kan een andere speler bestraffen. Deze voorwaarden gelden allemaal voor de Belgische energiemarkt.
Prisoner's dilemma
De situatie waarin deze bedrijven belanden is wat men in game theorie een prisoner's dilemma noemt. Het uitgangspunt van dit dilemma is vertrouwen. Indien beide partners elkaar vertrouwen en samenwerken is het gezamenlijke eindresultaat beter dan wanneer beide partners elkaar tegenwerken. Voor beide partners is er echter een aanmoediging om niet samen te werken met de andere partner, want als de andere partner wil samenwerken en jij niet, ga jij uiteindelijk het beste resultaat boeken. Van nature uit hebben beide partners er baat bij om ekaar tegen te werken en daarom is vertrouwen erg belangrijk. Het concept kan best worden geïllustreerd met het volgende voorbeeld:
Stel dat Electrabel Herdsman 2 is en Luminus Herdsman 1. Wanneer ze elkaar gaan tegenwerken en concurreren op prijs, krijg je de situatie rechtsonderaan (4, 4). 4,4 staat voor de uitbetalingen die ze krijgen. De aanmoediging om ekaar tegen te werken wordt gedemonstreerd door de uitbetalingen wanneer Luminus of Electrabel tegenwerkt en de andere niet. De uitbetaling voor de tegenwerkende partij is dan immers 6, terwijl de andere partij het met 3 moet doen. Als beide partijen echter elkaar vertrouwen krijgen ze beiden een uitbetaling van 5 en doen ze het samen beter wanneer ze elkaar tegenwerken (4,4). Hoewel de Belgische energiemarkt al geliberaliseerd is sinds 2003, is er in de realiteit weinig veranderd sinds dan.
Signalering
Aangezien prijsafspraken maken ten strengste verboden is, doen bedrijven dit op een andere manier. Dit is door het verzenden van signalen. Een signaal kan bijvoorbeeld zijn "gegarandeerd de laagste prijzen". Wat er dan volgt is een spelletje van tit-for-tat pricing. Simpelweg gezegd komt het erop neer dat wanneer één van de grote energieleveranciers een prijsstijging aankondigt de rest volgt. We zagen dit duidelijk naar aanleiding van de bevriezing van de energieprijzen door de regering. Deze sequentie blijft verder lopen totdat een speler merkt dat de laatste zet niet het beoogde resultaat had en gaat daarom in de volgende zet een andere strategische beslissing nemen.
Luminus was de eerste energieleverancier om de aangekondigde prijsstijging terug te draaien. Naar eigen zeggen wenste Luminus een sterk signaal te sturen door aan de verwachtingen van alle partijen te voldoen. De andere grote energieleveranciers bleven niet achter en zij draaiden hun eerdere beslissing ook terug wat het andermaal duidelijk maakt dat de Belgische energiemarkt een oligopolie is met een stilzwijgende samenwerking tussen de spelers. Maar wat bezielde Luminus plots om hun beslissing terug te draaien? Volgens Belgacom bespaart een Vlaams gezin zo 200 euro per jaar. Luminus heeft zo'n 400 000 gezinnen als klant wat dus betekent dat ze 80 miljoen euro aan inkomsten mislopen.
Andere prijsstrategie
Het management van elk bedrijf heeft een doel. Voor verreweg de meeste bedrijven is dit winst maken, maar dat kunnen ook andere ambities zijn zoals groeien of meer marktaandeel veroveren. Een management wordt voorgesteld door een type. Alle energieleveranciers, inclusief Luminus, vertonen alle karakteristieken van een Baumolmodel. In dit model is het genereren van inkomsten belangrijk om zoveel mogelijk winst te maken. Het is totaal onrealistisch om te verwachten dat het management van Luminus nu andere doelstellingen heeft.
Dit is het punt waar je enkel kan speculeren over de beweegredenen over de beslissing van Luminus, maar er zijn een aantal voor de hand liggende redenen. Een reden kan zijn dat Luminus vreesde dat veel gezinnen hun rekening niet of amper meer zouden kunnen betalen, waardoor de bijkomende winst zou uitgehold worden. Een andere reden kan zijn dat het vreest dat de regering haar zal straffen. De overheid treedt immers op als regulator in de energiemarkt en schroomde in het verleden al niet om hoge boetes en belastingen uit te delen aan Electrabel. Johan Vandelanotte kloeg er immers al over dat de energieleveranciers niet handelden naar de geest van de wet, hoewel ze juridisch niets verkeerd hadden gedaan.
Een andere reden kan zijn dat Luminus vreesde dat het (te) veel klanten zou verliezen wanneer ze de prijsstijging zou doorvoeren. In het verleden waren de zoekkosten voor energieprijzen relatief hoog, maar door de transparantie van het internet en de kleinere spelers die niet meewerken, kan Luminus op termijn veel klanten verliezen. Het is waarschijnlijk een combinatie van deze factoren dat Luminus overreedde om de prijsstijgingen dan toch niet door te voeren.
Open markt?
Vandelanotte kondigde vandaag aan dat de marktwerking nu eindelijk in gang treedt, maar dat is voorlopig giswerk. In een concurrentiële markt zouden de prijzen dalen naar het punt waar de bedrijven geen economische winst meer zouden maken en dat is verre van het geval momenteel getuige de exponentiële stijging van de prijzen in de meest recente jaren. Voor de consument is het dus van belang dat de stilzwijgende samenwerking tussen de energieleveranciers wordt doorbroken en de bedrijven tot het punt komen waar ze elkaar niet vertrouwen in het prisoner's dilemma.
Eén maatregel die hierbij moet helpen is de tijdelijke bevriezing van de prijzen. In een markt waar geen frequente transacties worden gedaan, groeit het wantrouwen tussen de bedrijven. Omdar er weinig transacties gebeuren, kunnen bedrijven veel winst boeken door niet samen te werken als de andere partij gelooft dat ze dat wel gaan doen. Een andere maatregel die de overheid neemt, is het afschaffen van de opstapvergoedingen. Hoewel dit een mooie maatregel is, zal het nauwelijks of geen effect hebben. Het zou effectiever zijn om de kleinere energieleveranciers zichtbaarder te maken door hen meer te laten adverteren. Op deze manier kan de oligopolie van Nuon, Essent, Electrabel en Luminus worden doorbroken. Voorlopig ziet het er echter niet naar uit dat de Belgische energiemarkt eindelijk is opengegooid.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten