Boekenrecensie De Heilige Rita door Tommy Wieringa

Enkele maanden geleden heb ik genoten van het literair genot dat ontsproot uit de pen van auteur Tommy Wieringa in de vorm van de opgroeiroman Joe Speedboot. Dat smaakte dus naar meer en meer is er ook met De Heilige Rita. Dit boek wordt samen met de eerstgenoemde titel tot Wieringa's sterkste werk gerekend. En zoiets schept uiteraard verwachtingen.

Er zitten twaalf jaren tussen het schrijven van Joe Speedboot en De Heilige Rita, maar het lijkt erop dat Wieringa in dezelfde pot met mosterd heeft getast om inspiratie op te doen. De locatie van een oost-Nederlands dorp nabij de grens met Duitsland is hetzelfde, opnieuw is de protagonist iemand die zich in het kleinburgerlijke milieu van de lokale dorpsgemeenschap bevindt, neemt seksualiteit een belangrijke plaats in de plot en zijn er nog een aantal andere thema's die door deze twee boeken gedeeld worden. De Heilige Rita omschrijven als een déjà-vugevoel is zwaar overdreven, maar bij het lezen van dit boek kan ik enkele aha-erlebnissen niet onderdrukken. Hoewel enkele thema's worden gedeeld, is dit toch wel een totaal ander verhaal in vergelijking met Joe Speedboot. 

Het boek start bij de negenjarige Paul die opgroeit in een plattelandsdorp en een Russische vluchteling die het juk van het repressieve Sovietbeleid wil afwerpen, belandt met veel moeite totaal onbedoeld in het onooglijk Nederlands dorpje Mariënveen. Deze Rus wordt opgevangen bij het gezin van Paul en later leert de lezer dat de moeder meer dan buitengewone aandacht vertoont voor deze Russische ontsnappingsartiest en ze gaan er samen vandoor. Zo groeit Paul alleen op samen met zijn vader en als 49-jarige man leeft hij nog steeds bij zijn vader in het ouderlijk huis. Als beroep verkoopt hij militaire curiosa - om niet te zeggen rommel - uit de Tweede Wereldoorlog, terwijl de ietwat teruggetrokken Hedwiges zijn beste vriend is. Samen gaan ze jaarlijks op vakantie en bezoekt Paul een club om zijn seksuele lusten te botvieren of drinkt hij een biertje in de lokale kroeg. Paul's leven bulkt niet meteen van de spanning en dat is iets wat ook doorgetrokken kan worden naar het boek zelf. 

Eigenlijk is Paul's leven een goede metafoor voor De Heilige Rita, want eigenlijk gebeurt er niet zo veel in een boek dat bijna driehonderd pagina's telt. Wieringa is een meester in de beeldspraak en kan als geen ander een ontzettend goede sfeer scheppen. Als auteur vertelt hij ronduit over de krakkemikkige molenaarswoning die zijn beste tijd heeft gehad waarin Paul en zijn vader woont, weet hij te imponeren met details over een inboedelverkoop en creëert hij een spanning in alledaagse dingen die in principe best triviaal zijn. Met een geestdriftige pen slaagt Wieringa erin om zelfs de meest mondaine passages van een juiste spanningsboog te voorzien die de lezer uitnodigt om opnieuw een pagina om te draaien. 

Des te jammer is het dan om te constateren dat er eigenlijk niet zoveel gebeurt in het gehele boek waardoor die goed opgebouwde interesse langzaam wegvloeit omdat je als lezer maar zoveel proza kan verwerken zonder dat er iets wezenlijks gebeurt. Om een voorbeeld te geven: het begin van het boek pakt uit met tientallen pagina's over hoe het gezin de Russische vluchteling opvangt wat uiteindelijk leidt tot het vertrek van zijn moeder. Over de opbouw kan ik enkel vol lof zijn, maar het voelt toch wat langdradig aan. Misschien had het ook met de helft van het aantal pagina's verteld kunnen worden zonder dat er getornd wordt aan de essentie van het verhaal. De grootste manifestatie van dit fenomeen bevindt zich bij het einde van het boek waar Paul wacht op iets dat komen gaat, maar wat er eigenlijk nooit komt. En zo voel ik me ook bij het lezen van dit boek, zeker bij de laatste zeven à acht hoofdstukken. Wat mij betreft mag het toch allemaal wat korter en krachtiger. 

Het boekt voelt voor mij dus onvolledig aan, maar toch heb ik bij momenten genoten van De Heilige Rita en met name bij het midden van het boek. Dit is zonder enige twijfel het sterkste gedeelte van het boek. De eerste hoofdstukken gelden namelijk als een verlengde introductie en pas wanneer Paul wordt voorgesteld als 49 jarige man komt de plot helemaal los: we leren de personages kennen, hoe de relaties tussen deze personages zijn, wat Paul allemaal doet beroepshalve, waarom hij naar Duitsland reist, wie hij allemaal ontmoet en waarom er Chinezen naar zijn godvergeten dorpje afreizen. Het is in dit gedeelte van Wieringa's roman dat het verhaal een hogere versnelling inschakelt en worden er ook subplots geïntroduceerd.

De laatste honderd pagina's of zo handelen om twee grote thema's: een overval en later een moord. Al de rest van het verhaal wordt een halt toegeroepen omdat Wieringa als auteur zich concentreert op deze twee zaken en dat gaat dus helaas ten koste van de kwaliteit van het boek. Het wordt allemaal een beetje eentonig en langdradig. Ook subplots die geïntroduceerd zijn in het midden van het boek kennen geen einde. Wachten op iets wat niet gaat komen, dus. De twee thema's van de overval en moord zijn ongetwijfeld goed verteld, maar het overschaduwt al de rest qua prioriteit in het verhaal en er wordt toch heel erg - naar mijn mening te - uitgebreid over verteld waardoor het me niet altijd kan blijven boeien.       

Bij het lezen van De Heilige Rita hink ik dus op twee gedachten: het literair niveau van deze roman staat op een hoog niveau en dat maakt dat dit een boek is dat ik met plezier lees. Anderzijds stoor ik me toch wel aan de eentonigheid van het boek dat bij het einde van deze roman opduikt. Dan moest ik me dwingen om een pagina om te slaan, maar uiteindelijk is dat geen probleem door de taalvirtuositeit die Wieringa aan de dag legt. Maar als een boek het meer moet hebben van deze kwaliteit dan wat er gebeurt in het verhaal, mis ik toch wat in mijn leeservaring. Ik wacht dus met andere woorden op iets wat niet komt.