Een weekje cultureel baden in Luxor

In de kerstperiode ben ik traditiegetrouw in het buitenland, maar dit keer geen rondreis voor mij. In plaats daarvan verbleef ik één week in het Egyptische Luxor voor een combinatie van ontspanning en cultuur. Een mooi zonnetje en een temperatuur van net boven de twintig graden is meer dan voldoende om de regendagen in België te vergeten, terwijl er in de onmiddellijke omgeving een heleboel tempels en tombes zijn die een achteruitkijkspiegel zijn van het rijke Egyptische verleden.  

Even voorstellen

Luxor wordt omschreven als 's werelds grootste openluchtmuseum en ik denk dat dit wel klopt. In de omgeving van Luxor zijn er namelijk talrijke tempels en tombes van de vroegere Egyptische farao's. In het tijdperk van het Nieuwe Koninkrijk (circa 1550 - 1070 voor Christus) werd er lustig gebouwd met als beroemdste tempels Karnak en Luxor die amper vier kilometer van elkaar verwijderd zijn. Luxor ligt aan de Nijl wat dan ook de levensader is van deze stad. De rest van de omgeving is namelijk woestijn, hoewel er toch relatief veel groen is dankzij de Nijl die diverse akkers en velden voedt dankzij slim aangelegde kanaaltjes. 

Een luilekkervakantie zal je niet snel in deze stad doen, want naast het culturele aspect is er niet gek veel te doen. Je kan bijvoorbeeld een mooie ballonvaart maken over de stad of een deugddoende cruise met een felucca doen, maar daar houdt het aantal opties wel ongeveer op. Je moet dus echt wel een beetje cultuurgek zijn om gedurende een week in deze stad te verblijven. 

Gek word je overigens ook in deze stad, maar dan wel van de taxichauffeurs en andere straatventers die je zo goed als altijd aanklampen om een taxibeurt te verkopen of iets anders aan te smeren. Ik ben al op elk continent van deze planeet geweest, maar zo erg als hier heb ik het nog nooit meegemaakt. Helaas doet het toch wel een (significante) afbreuk aan de ervaring, zeker als je op zoek bent naar ontspanning.  

Geld

De lokale munteenheid is het Egyptische pond waar 50 ponden nu (januari 2025) ongeveer overeenkomen met één euro. Wanneer je geld uit een automaat haalt, zijn dit wellicht briefjes van 200 pond en het is zwaar aanbevolen om zoveel mogelijk kleine briefjes te hebben. In Egypte vraagt men namelijk voor alles - en dan bedoel ik werkelijk alles - een fooi. Dat je betaalt om naar het toilet te gaan, is normaal aangezien dit ook in het westen van toepassing is. 

Erger is dat Egyptenaren ongevraagd dingen doen en dan achteraf geld vragen. Denk maar aan iemand die je tas neemt en ergens plaatst terwijl je hier niet om gevraagd hebt. Dit gebeurt slag om slinger en het bedelgedrag is echt enorm. Reken erop dat je gemakkelijk tien fooien per dag betaalt als je niet oplet. Dus zoals gezegd, zie dat je zoveel mogelijk kleine briefjes hebt in Amerikaanse dollar, euro of Egyptische ponden. Je zal het nodig hebben. 

Transport

Ik heb een vlucht genomen van Brussel die rechtstreeks vloog naar Luxor en daarna Sharm-El-Sheikh. De luchthaven van Luxor is echter klein, dus zijn er weinig rechtstreekse vluchten. Als je naar Luxor wil vliegen zal dit dus meestal via een tussenlanding gebeuren. Als je vanaf België of Nederland naar Luxor vliegt, zal dit met een tussenstop gebeuren waarvan ik vermoed dat Caïro en Sharm-El-Sheikh de meest logische tussenstops zijn. 

Het is ook mogelijk om met de (nacht)trein naar Luxor te komen. De rit tussen Caïro en Luxor duurt ongeveer elf uur, maar is met een prijs van ongeveer zestig euro niet erg goedkoop. Deze formule wordt veel gebruikt door toeristen die een rondreis door Egypte maken. Men begint in Caïro en trekt daarna naar Aswan of Luxor om vervolgens ergens aan de Rode Zee te eindigen.  

Overnachten

Aangezien ik deze vakantie boekte via TUI had ik weinig keus op het gebied van hotel en ik verbleef in het vijfsterrenhotel Steigenberger Nile Palace. Een mooi hotel om in te verblijven, maar het kan uiteraard een stuk goedkoper. Er zijn veel hotels in Luxor, maar belangrijk is om het onderscheid te maken tussen de oostelijke en westelijke oever van de Nijl in Luxor. De meeste hotels en het plat massatoerisme - waar ik dus mee deel van uitmaakte - bevinden zich op de oostelijke oever. Hier vind je immers de tempels van Luxor en Karnak. Verreweg de meeste straatventers vind je aan deze zijde. 

Voor een rustigere ervaring is het aangeraden om te verblijven op de westelijke oever waar het minder druk is. Ook hier zal je nog wel lastig gevallen worden door taxichauffeurs en straatventers allerhande, maar een heel stuk minder dan bij de oostelijke oever. De meeste restaurants bevinden zich op de oostelijke oever, maar met een beetje onderhandelen kan je voor één euro een bootje nemen om aan de andere kant van de Nijl te geraken. De enige brug ligt namelijk een stukje buiten het centrum en daarom zijn er meer dan genoeg felucca's om over de Nijl te varen.  

Beste periode

Onze wintermaanden zijn wellicht de beste periode om Luxor te bezoeken aangezien de thermometer net boven de twintig graden strandt. Dat klinkt niet bijzonder warm, maar geloof me dat dit meer dan voldoende is wanneer je in de blakende zon aan het wandelen bent. Herfst en lente zijn betere periodes in die zin dat je dan buiten het hoogseizoen gaat, maar de middagtemperaturen kunnen dan al aardig oplopen. Als je houdt van temperaturen rond de vijftig graden is de zomerperiode ideaal om naar Luxor te reizen. Indien niet, blijf je in deze periode best zo ver mogelijk van de verschroeiende hitte in Luxor. 

Reisgids

Bijna geen reis gaat aan mij voorbij zonder dat ik een Lonely Planet reisgids meeneem en dat is bij deze vakantie ook het geval. De Lonely Planet over Egypte handelt niet enkel over Luxor, maar biedt wel een heleboel informatie. Er is een aparte sectie gewijd aan deze stad: het vertelt over de tempels en tombes die je kan bezoeken, er staat een handig overzicht met plattegronden, er wordt kort verteld over de geschiedenis en er staan aanbevelingen in van welke tempels je zeker moet bezoeken. Het is wellicht niet het meest complete overzicht voor Luxor, maar als je ook andere plaatsen in Egypte wil bezoeken is deze Lonely Planet één van de beste reisgidsen die je kan hebben. 

Restaurants en uitgaan

Eten is wel een klein avontuur in Egypte, want de Arabische landen staat niet onmiddellijk hoog aangeschreven om hun hygiënische keukens en leidingwater. Daarom heb ik preventief één pilletje Enterol per dag genomen, een middel om de darmflora aan te zuiveren. In hotels wordt enkel flessenwater gebruikt in de keuken om te koken, maar bij de kleine restaurants kan het wel eens zijn dat ze leidingwater gebruiken wat dus niet helemaal zuiver is. Misschien is dat een vooroordeel, want officieel gezien kan het leidingwater in Egypte wel gedronken worden, maar ik heb het in ieder geval niet geprobeerd. Je kan dus op veilig spelen en enkel eten in hotels, maar dan ga je de typische oosterse of westerse menu's voorgeschoteld krijgen. 

Een tikkeltje exotischer zijn de vele Egyptische restaurantjes in Luxor waarvan Sofra wellicht de meest bekende is. Er zijn echter talloze andere restaurants die daarom niet minder van kwaliteit zijn. Verwacht van de Egyptische keuken veel rijst, gerechten die een tikkeltje pittiger zijn, uiteraard geen varkensvlees en ingrediënten die afkomstig zijn uit het Middellands Zeegebied. Dit is het absoluut waard om eens te proberen en voor de prijs moet je het ook niet laten. Voor een dikke tien euro heb je een hoofdgerecht, nagerecht en twee drankjes. Egypte is wel een islamitisch land, dus voor alcohol ben je veroordeeld tot een (westers) hotel of een drankwinkel. 

Tempels en tombes

Als ik even mijn licht op steek bij Wikipedia lees ik over het vroegere Thebe (Luxor dus) dat het gedurende enkele periodes de hoofdstad van Opper-Egypte was tussen 1500 en 1100 voor Christus. Daarom zijn er in de omgeving ontzettend veel tempels en graftombes te vinden. Deze tombes zijn van koningen, maar ook koninginnen en nobelen. Tijdens mijn reis heb ik volgende tempels en graftombes bezocht:

Tempel van Luxor

Deze tempel is samen met die van Karnak de beroemdste van Luxor. Wanneer ik hier voor de eerste keer kom, kijk ik nogal verdwaasd wanneer ik merk dat dit complex zich tussen twee drukke straten bevindt, een nogal bizarre locatie voor een voormalig heiligdom. Ik heb deze tempel bezocht bij valavond en dan is een bezoek aan deze tempel echt wel indrukwekkend. Het zachte gloed van de ondergaande zon zorgt voor een spektakelrijk zicht tussen de vele pylonen en zuilen. Persoonlijk vind ik de enorm grote zuilen bij valavond imponerend, terwijl de kamers misschien wat minder goed zichtbaar zijn in de avond. Minstens even imposant is de laan met meer dan tweeduizend sfinxbeelden die ligt tussen de tempel van Luxor en Karnak en ruim 2,7 kilometer lang is. Van alle tempels in de omgeving van Luxor is dit zeker niet de mooiste of best bewaarde, maar wel een goede introductie tot de rijke Egyptische geschiedenis.  

Tempel van Karnak

Op een (verre) steenworp afstand van de tempel van Luxor ligt de tempel van Karnak die net dat tikkeltje grootser is van opzet, maar ik heb de indruk dat het ook net wat minder goed bewaard is gebleven dan de tempel van Luxor. Het terrein is groter, dus valt er wel meer te verkennen maar het is wel mee ruïne-achtig dan Luxor dat naar mijn bescheiden mening beter bewaard is gebleven. Houd er ook rekening mee dat hier best wel veel toeristen komen, dus voor de rust moet je het ook niet doen. Maar als je in Luxor bent, is deze tempel bijna een morele verplichting om te bezoeken. Je kan deze tempel ook 's avonds bezoeken, maar dan in de vorm van een spectaculaire lichtshow. Naar verluidt wel mooi om te bezichtigen, maar dat heb ik niet gedaan omdat ik één bezoek wel genoeg vind.  

Vallei der Koningen

In deze vallei bevinden er zich tientallen graftombes van farao's, de ene al wat indrukwekkender dan de andere. Het toegangskaartje geeft toegang tot verscheidene tombes, maar niet allemaal. Gelukkig zijn er meer dan voldoende om zonder meerprijs te bezoeken. Het volstaat echter om een aantal graftombes te bezoeken om een goed idee te krijgen over de verscheidene bouwstijlen die zijn gebruikt bij het aanleggen van deze tombes door de eeuwen heen. Zelf heb ik de tombes van Ramses I en III bezocht en ook extra betaald voor Seti I wat de best bewaarde tombe is van de volledige vallei. Het kost wel een erg stevige veertig euro, maar je kan het geld beter hier aan spenderen en ergens anders op besparen. Deze tombe is namelijk zo mooi dat al de rest gelijk gaat vervelen. Daarom dus best als laatste bezoeken. Er bestaat ook de mogelijkheid om de tombe van Toetanchamon te bezoeken, maar dit kost opnieuw extra geld en je betaalt enkel de naamsbekendheid, de tombe zelf is namelijk niet mooier of anders dan andere graftombes.   

Tempel van Hatsjepsoet

Vrouwelijke farao's zijn er niet veel maar Hatsjepsoet was er wel eentje en voor haar werd deze indrukwekkende tempel opgericht rond 1500 voor Christus. Van alle gebouwen die ik in Egypte heb gezien, is dit wellicht de meest imposante door zijn grootsheid. Je ziet al vanaf de verte de drie terrassen waarop deze tempel is gebouwd en het decor van woestijn en de grote rotswand achter de tempel maken het allemaal nog meer schilderachtig. Deze tempel heeft goed bewaarde stukken zoals hiërogliefen en pylonen. Omdat de site enkel bestaat uit de tempel is het wel allemaal vrij snel gezien, maar als je op de westelijke oever van de Nijl bent in Luxor is dit wel een aanrader. 

Vallei der Nobelen

Naast de Vallei der Koningen bestaat er ook de Vallei der Nobelen wat een stuk minder indrukwekkend is. Verschil in stand moet er zijn en koningen zijn nu eenmaal van een hogere stand dan pakweg een architect of priester. De tombes zijn een stuk kleiner en soms is het bijna door een deur kruipen om toegang te krijgen tot een graftombe. Er zijn echter wel goed bewaarde tombes die het toch de moeite maken om tot hier te komen. De troef van deze vallei is echter dat er veel minder toeristen zijn hier. Nadeel is dan weer dat deze tombes bewaakt worden en elke bewaker wil toch graag een fooi van minstens één dollar omdat ze met een spiegeltje schijnen of een deur openen. Dat bedelgedrag is helaas toch wel een storende factor hier. Als je geen tijd hebt om deze site te bezoeken, is dat geen groot gemis, maar het kan wel een mooie aanvulling zijn op de Vallei der Koningen  

Medinet Haboe

Op mijn laatste dag in Egypte bezocht ik nog deze tempel aan de westelijke over van de Nijl in Luxor. Wat kan ik nog vertellen over deze tempel? Net zoals de andere tempels die ik heb bezocht, is dit complex vrij goed bewaard gebleven en is het de binnenkoer die de show steelt bij de grootste tempel op deze site. Bij mij was het echter meer van hetzelfde en dat is de voornaamste reden waarom ik relatief snel door dit complex ging. Mocht ik deze tempel als eerste bezoeken, zou ik er ongetwijfeld een stuk positiever over zijn, maar nu treedt er toch een zekere moeheid op. 

Tempel van Abydos

Het is maar liefst drie uur rijden tot de tempel van Abydos over wegen met vaak een twijfelachtige kwaliteit van het wegdek, maar dat is het absoluut waard als je deze tempel ziet. Dit is namelijk de best bewaarde tempel in heel Egypte en vooral de muurschilderingen hebben een ongeëvenaarde kwaliteit. Veel schilderingen beschikken nog over de originele kleuren en ik kan een kleine glimlach niet onderdrukken wanneer ik het rood zie van een menselijk figuur of een gele gloed bij één van de goden uit het oude Egypte. De tempel is vrij donker, maar dat verklaart allicht waarom deze schilderingen zo goed bewaard zijn gebleven. Deze tempel bevat ook heel wat hiërogliefen waaronder de koningslijst en daarnaast is er ook een andere tempel. De tempel van Abydos is immers die van Seti I, maar er is ook een tempel van Ramses II die de tand des tijds minder goed heeft doorstaan, maar wat mij betreft wel een leuk zijuitstapje vormt. Dé reden om deze tempel te bezoeken is het gebrek aan toeristen, want zeker 's ochtends was ik bijna de enige toerist die hier aanwezig was. 

Tempel van Dendara

Op de terugweg van Abydos naar Luxor ben ik ook gestopt bij de tempel van Dendara die vaak wordt gecombineerd met de tempel van Abydos. Waar de tempel van Abydos dateert rond 1300 voor Christus is de tempel van Dendara ruim een millennium jonger en werd die voltooid rond het begin van onze jaartelling. Desondanks is de tempel net iets minder goed bewaard gebleven en zijn schilderingen bijvoorbeeld al wat meer vervaagd. De architectuur van de tempel weet dan wel te imponeren, want de zuilen met bovenaan het hoofd van Hathor is een architectonisch pareltje. Jammer genoeg hebben later christenen het gezicht op deze zuilen weggevaagd omdat dit goddeloos zou zijn. Ook een sterrenhemel met daarop de dierenriem aan het plafond ziet er knap uit. De dertien meter hoge tempel heeft een tweede verdieping en ook een dak waarop je kan staan, maar daar moet je wel extra voor bijbetalen.      

Museum van Luxor

Veel stukken die tot de tempels in de omgeving van Luxor behoorden, worden tentoongesteld in het museum van Luxor. Dit archeologisch museum stelt een heel scala aan stukken voor, gaande van mummies tot werktuigen die in het oude Egypte werden gebruikt. Het museum bestaat uit twee gebouwen en is qua oppervlakte niet zo heel groot waardoor zelfs de trage bezoeker op anderhalf uur alles heeft gezien. De stukken die worden tentoongesteld zijn van goede tot uitstekende kwaliteit en geven een goed beeld over het oude Egypte. Als een bezoek tot het Egyptisch Museum in Caïro niet tot de mogelijkheden behoort, is dit een meer dan waardig alternatief. 

Mummificatiemuseum 

Museum is wellicht wat te veel eer voor een expo die bestaat uit slechts één kamer. Het museum is dus wel heel erg klein, maar legt wel op een duidelijke manier uit hoe het proces van mummificeren gebeurt. In het mummificatiemuseum zijn er goed bewaard gebleven mummies zoals die van Masaharta alsook gemummificeerde katten en zelfs een krokodil. Het museum bevindt zich vlakbij de tempel van Luxor en kan dus perfect gecombineerd worden met een bezoek aan deze tempel. Houd er echter rekening mee dat dit museum echt wel klein is en dat je een kwartier later er al terug uit bent.

Bij de tempels is het soms aanschuiven om een ticket te bemachtigen en dan is het aangeraden om via het internet kaartjes aan te schaffen. Dat doe je via de website Egymonuments waar je de locatie opgeeft en vervolgens kan kiezen welke monumenten je wil bezoeken. Het kopen doe je tenslotte via de website en meestal met kredietkaart. Dit doe je best in je hotel aangezien je daar wellicht wifi hebt. Tegenwoordig zijn er echter ook esims - elektronische simkaarten - waar je tijdelijk mee op internet kan. Ik doe dat via de applicatie Nomad en voor een pakket van vijf gigabyte data gedurende één maand betaalde ik 17,5 euro. Ik moet wel bekennen dat de kwaliteit van de verbinding niet altijd super is.    

Conclusie

De reputatie van Luxor als 's werelds grootste openluchtmuseum maakt het helemaal waar, want zowel aan de oostelijke als westelijke oever van de Nijl is er ontzettend veel te zien. De tempels van Luxor, Karnak en de Vallei der Koningen geven een erg goed beeld over het oude Egypte. Toch zijn de tempels van Abydos en Dendara die mijn hart hebben gestolen, want dit zijn de best bewaarde tempels van heel Egypte en bovendien ontvlucht je hier de mensenzee die je in de omgeving van Luxor wel aantreft. Al wie een groot cultureel hart heeft, zal met veel plezier enkele dagen in Luxor blijven. Zelf was ik er één week en dat is wellicht wat aan de lange kant als je enkel cultuur opzoekt. Voor mij was het echter een combinatie van ontspanning en cultuur en ik heb het enkele dagen rustig aan gedaan. Voor ontspanning is Luxor misschien niet de beste bestemming, want naast cultuur zijn er niet gek veel mogelijkheden. Dan is Harghuda wellicht een betere optie, maar voor een mix tussen veel cultuur en een beetje ontspanning is Luxor ideaal. 

Toch werpt de cultuur van bedelen en toeristen lastigvallen een grote schaduw op mijn ervaring, want de ervaring is veel erger dan ik ooit had durven denken. Wanneer ik in de stad ben, word ik quasi elke minuut wel aangesproken en dat is simpelweg niet leuk meer. In de minder bezochte steden zoals Aswan is dat veel minder het geval, maar dan ben je ook al een stuk verwijderd van alle bezienswaardigheden. Toch zou ik Luxor aanbevelen als vakantiebestemming, maar wees dan heel goed voorbereid op het feit dat je als toerist zal lastiggevallen worden en daarom is in je hotel blijven misschien geen slecht idee, iets wat ik anders nooit zou aanraden.

De Helaasheid der Dingen - het verschil tussen boek en film

In de kerstperiode vertoefde ik in Egypte om enerzijds te genieten van de zon die in België opvalt in haar afwezigheid en anderzijds om me onder te laten dompelen in het cultuurbad van het oude Egypte. Tijdens mijn verblijf van één week in Luxor heb ik uitgebreid de tijd gehad om te lezen en dat deed ik dus met veel bravoure. Ik had een omnibus van Dimitri Verhulst bij waarin drie romans zijn gebundeld die vertellen over zijn jeugdige leven waarin hij opgroeide in een onthecht gezin: De Laatste Liefde van mijn Moeder, Kaddisj voor een Kut en uiteraard zijn grootste werk, De Helaasheid der Dingen. 

Die had ik al een keer gelezen, maar heb ik met veel plezier opnieuw gelezen. Zelfs in die mate dat ik benieuwd werd naar de verfilming van Felix Van Groeningen die drie jaar na het boek het levenslicht zag. Zowel boek als film hebben een plaatsje verworven aan de tafel der groten, elk op hun eigen manier. Maar wat is nu exact het verschil tussen deze twee? Dit is een (oppervlakkige) poging om het contrast tussen boek en film te illustreren met De Helaasheid der Dingen als studiemateriaal.   

1. Verhaal

De kern van elk boek is uiteraard het verhaal en De Helaasheid der Dingen is een autobiografische opgroeiroman dat doordrenkt is in sarcasme en cynisme waardoor het tragische lot van schrijver Dimitri Verhulst misschien wat ondergesneeuwd geraakt: als twaalfjarige jongen heeft zijn moeder hem verlaten en groeit hij op tussen zijn vader en drie nonkels die quasi-altijd dronken zijn in een huis dat net niet rijp is voor de sloophamer. Gelukkig is er nog zijn grootmoeder die fungeert als tandwiel van het huishouden zodat Verhulst in de verte nog iets waarneemt wat enigszins gelijkt op moederliefde. Zijn vader en nonkels zijn veel betrokken bij vechtpartijen en het is dus eerder regel dan uitzondering dat politie 's nachts aanbelt aan huis omdat er weer iets is gebeurd. Na het verschijnen van deze autobiografische roman heeft Verhulst lange tijd op voet van oorlog geleefd met zijn familie die verontwaardigd was dat ze werden neergezet als een soort van familie Flodder, terwijl in het boek vooral de liefde en samenhorigheid van dit zootje ongeregeld wordt onderstreept. 

In het boek wordt het verhaal uit de doeken gedaan in dertien hoofdstukken die een logische opbouw vormen van hoe hij opgroeit bij zijn grootmoeder tot zijn leven als auteur en vader van een kind. Het eerste hoofdstuk vertelt over hoe tante Rosie en haar dochter Sylvie tijdelijk logeren bij het gezin en dit is de perfecte voorzet om de rest van het dorp Reetveerdegem en haar inwoners te introduceren. Het tweede hoofdstuk gaat dan weer over hoe de Tour de France wordt nagespeeld als een uit de kluiten gewassen drinkspel dat wekenlang duurt, net zoals de echte Ronde van Frankrijk. Hoewel de roman eerder kort is, is er veel meer diepgang en detail in het boek waardoor het inlevingsvermogen bij het boek een stuk groter is dan in de film. 

De film behandelt niet alle hoofdstukken van het boek en dat is een goed besluit. Je kan namelijk geen volledig boek in een kleine twee uur vertellen. Door het montagewerk worden de hoofdstukken van het boek niet chronologisch gevolgd en het hoofdstuk met Rosie en Sylvie komt ongeveer halfweg de film aan bod. De montage vind ik persoonlijk nogal ongelukkig gekozen, want naar mijn bescheiden mening doet het afbreuk aan de keurig opgebouwde wereld waarin Verhulst leeft. De film schetst wel een realistischer beeld waarin gevechten tussen vader en zoon of broers meer aan bod komen, terwijl ik de indruk heb dat dit bij het boek toch wat meer wordt geromantiseerd. 

Zowel het boek als film hanteren het ik-perspectief van Verhulst wanneer hij volwassen is en met déjà-vus gaat hij terug naar zijn jeugd om zijn belevenissen te vertellen. De film concentreert meer op het feit dat Verhulst - in de film omgedoopt tot Gunther Strobbe - moeilijk aan de bak komt als auteur en tussendoor rotjobs moet vervullen om toch maar brood op de plank te brengen. Bij het boek zwijgt hij hierover en neigt de balans meer naar de memoires van zijn jeugdtijd dan zijn leven als volwassene. Bij de film heb je toch een iets beter beeld over Verhulst als volwassene waardoor de film als biografie wellicht een tikkeltje beter werkt. 

De algemene conclusie dat ik kan trekken is - zoals bij zoveel verfilmingen - dat sleutelscènes in de film vaak onderbelicht zijn. Er is namelijk veel minder diepgang en opbouw waardoor scènes minder tot hun recht komen. Zo is er een pakkend moment waar de vader van Verhulst samen met zijn zoon loopt wanneer hij voor het eerst in drie maanden terug buiten mag komen nadat hij is opgenomen in een ontwenningskliniek. In de film is dit ongetwijfeld een mooi moment, maar omdat ik eerder het boek al las, vind ik de scène nogal oppervlakkig. In het boek is dit echt een bindingsmoment tussen vader en zoon terwijl dat bij de film minder tot uiting komt. Dit is geen kritiek aan de film, het is een symptoom dat eigen is aan films gebaseerd op boeken.  

2. Thema en uitbeelding

Het grootste verschil tussen boek en film schuilt misschien wel in dit aspect, want het gevoel dat het boek bij mij oproept staat toch in scherp contrast met de film. In de film wordt er een filter gebruikt om de jeugdmomenten van de schrijver te tonen en de film is bijna letterlijk overspoeld met melancholie en grauwheid. De film wordt neergezet als een tragedie met soms komische elementen, dikwijls ontleend aan grappige citaten die in het boek voorkomen. Het is hier waar de familie van Verhulst is op afgeknapt. Als lezer van het boek lijkt het bijna alsof ik in een andere wereld stap wanneer ik de verfilming bekijk. Het is duidelijk dat de toon van bijtende spot die het boek zo kenmerkt hier op de achtergrond is verdreven. 

Elke auteur heeft een eigen stijl en die van Verhulst is zonder meer van spot in een vertelstijl waar het moeilijk uit te maken is waar sarcasme en cynisme eindigen en waar ironie begint. Marketeers promoten dit als een afrekening met zijn jeugd, maar het is een stijl waarin Verhulst zich het best thuis voelt en geen andere Nederlandstalige auteur kan dit zo goed doen als hij. Dit is ook waarom De Helaasheid der Dingen zo goed heeft gescoord als roman: er zit altijd wel een komische ondertoon ondanks de vaak penibele omstandigheden waarin Verhulst opgroeit in het boek. Ook de warmte van familie en caféleven komt naar boven in het boek waar dat in de film slechts sporadisch bij enkele momenten en/of personages beperkt blijft. Het grote verschil in toon tussen boek en film zorgt ervoor dat ik de film toch een stuk minder geslaagd vind dan het boek. Maar ik geloof best dat iemand die het boek niet gelezen heeft de film goed of zelfs geweldig kan vinden. 

3. Personages

In het boek maakt Dimitri Verhulst het erg duidelijk dat hij vertelt over zijn eigen jeugd en dat het boek om een autobiografische roman gaat. In de film heeft de schrijver - Verhulst dus - een andere naam gekregen en ook sommige personages zijn lichtjes gewijzigd. Onze zware wordt plots onze breeje en namen zijn aangepast. Ook gebeurt het dat gebeurtenissen die bij een bepaald personage gebeuren in het boek nu worden toegekend aan een ander personage in de film. Ik vermoed om een zekere balans te bewaren in de gebeurtenissen van de personages en zo elke acteur een evenwichtig stuk werk te geven. Dat zorgt er wel voor dat bepaalde personages niet helemaal overeenstemmen met hoe ze worden neergezet in het boek, maar ondanks het gebrek aan waarheidsgetrouwheid vind ik dat niet erg. Voor de film is dit misschien zelfs een verbetering, want een personage zoals onze zware komt in het boek relatief weinig voor.   

Waar ik het wel moeilijk mee heb - en dat is misschien wel mijn grootste persoonlijke kritiek - is de portrettering van de vader in de film. Als lezer werk je enkel met de kracht der woorden en bouw je zelf een beeld op van de personages. In het boek wordt de vader van Verhulst omschreven als een zware alcoholicus, gewelddadig, maar wel iemand die plichtsbewust zijn werk als postbode doet en op een bepaald punt zijn leven wil verbeteren. Deze elementen komen uiteraard ook voor in de film, maar de vertolking van Koen De Graeve als de vader klopt helemaal niet met wat ik voor ogen heb. Er is niks mis met de acteerprestatie van De Graeve - hij heeft er zelfs diverse prijzen mee gewonnen - maar bij komt het niet geloofwaardig over. Ik heb iemand voor ogen die getekend is door een zwaar leven, iets wat ik niet (helemaal) terugvind bij het personage in de film.

Anderzijds zijn er ook andere personages waarbij de vertolking wel werkt op het scherm. Dan denk ik in de eerste plaats aan het personage van Poutrel/Petrol dat als een grote broer opkomt voor onze kleine, Verhulst dus. De energie waarmee Wouter Hendrickx het personage neerzet komt overeen met hoe het personage in het boek wordt beschreven. Meer nog, in een scène met Rosie waarin ze zegt dat ze zich  distantieert van de familie bespuwt het personage van Wouter Hendrickx haar bijna letterlijk omdat ze neerkijkt op de familie. Dit komt zelfs in het boek zo niet aan het bod en dit is een duidelijk voorbeeld waar een goeie vertolking in de film beter een scène beter maakt. Helaas is dit de spreekwoordelijke uitzondering. 

4. Wereldbouw

Een aspect waarin boek en film nauwelijks met elkaar verschillen is de wereldbouw (om het Engelse woord seting maar niet te gebruiken). Het landelijke dorpje Reetveerdegem met al zijn volkse figuren komt in beide mediums goed aan bod en dat is vooral een compliment voor de filmcrew want het is niet altijd gemakkelijk om goede locaties te bedenken voor sommige scènes. Scènes worden op overtuigend aandoende locaties gefilmd: of het nu een volkscafé is waar de twee dochters van de caféuitbaatster te maken hebben met dwerggroei of een zorgcentrum voor bejaarden waarin de grootmoeder belandt, de locaties zijn met het grootste respect voor het boek uitgekozen. 

Meer nog, de stacaravan waar het drankspel van de Tour de France wordt gespeeld geeft me een duidelijker beeld dan wat ik inbeeldde bij het boek. Als ik dan toch een minimaal puntje van kritiek mag uiten, is er de locatie van een vijver waarin jongeren samenkomen en zwemmen dat totaal niet overeenstemt met het boek. Aangezien dit slechts een voetnoot is in de film, is dit het melden nauwelijks waard. Enkel het gevoel van zomer en seksuele ontwaking dat deze locatie oproept, ontbreekt in de film waardoor er toch wat charme van het opgroeien verloren gaat.     

5. Conclusie

Ik denk dat het wel duidelijk is dat ik het boek beter vind dan de film en is dat niet altijd zo? Een boek geeft nu eenmaal meer diepgang dan een film en vertelt een duidelijker verhaal dan een film. Dit is inherent aan de merite van beide mediums. Er zijn gevallen waarbij de film beter is dan het boek zoals sommige scènes met Poutrel/Petrel als personage, maar dat zijn slechts uitzonderingen. De sarcastische aard van het boek verschilt te hard met de tragedie die de film wil zijn om eigenlijk zelfs een directe vergelijking te maken. Daarom staat De Helaasheid der Dingen als film volledig op zijn eigen benen. 

Het bronwerk wordt met veel respect behandeld, maar een te grote saus van melancholie geeft het verhaal toch een te groot gevoel van ontreddering. Achteraf blijkt dit wel te stroken met de realiteit, maar dit stemt wel niet overeen met de geest van het boek. Daarvoor is de bijtende spot te weinig aanwezig. Waar de film misschien nog het meest breekt met het boek is de opbouw van de plot dat zorgvuldig het dorpsbeeld van Reetveerdegem opbouwt. Door uitvoerig montagewerk is dit helemaal omgedraaid en dat brengt met zich mee dat het ritme van de film als foutief wordt gepercipieerd door de lezer van het boek.