Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) - Waarom?

Na een renovatie van ruim elf jaar en een prijskaartje dat flirt met een bedrag van 45 miljoen euro is het KMSKA terug geopend sinds vorig jaar. In een statig paleis staat er een indrukwekkende collectie kunst die indrukwekkende namen telt: Rubens, Memling, Rembrandt, Dali, Van Gogh, Jordaens, Modigliani, Bruegel en vele anderen. Is het daarmee het Vlaamse antwoord op buitenlandse topmusea zoals The Metropolitan of het Louvre? Nou, ja en nee... 

Renovatie

Het imposante gebouw waar het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) is gevestigd, maakt meteen duidelijk dat de collectie bestaat uit twee delen: één voor moderne kunsten en een andere voor de oude meesters. Bij de moderne kunsten zien we vooral werken vanaf de 19de eeuw waar stromingen zoals het pointillisme, kubisme en het impressionisme zijn vertegenwoordigd. Bij de oude meesters gaat het vooral om schilders van Vlaamse en Hollandse bodem tussen de vijftiende en achttiende eeuw. Hoewel er ook etsen, gravures, tekeningen en beeldhouwwerken te zien zijn in het KMSKA, zijn het toch de schilderijen die de toon zetten bij dit museum. 

En dit zijn veel schilderijen, heel veel. Het museum telt in totaal meer dan dertienduizend werken, maar die worden gelukkig niet allemaal getoond. Maar het zijn toch wel honderden werken waarop de museumganger wordt getrakteerd. Ik deed er zo'n 2,5 uur over om alles te zien op een toch wel redelijk tempo. Dit was dus zonder audiogids en bepaalde zalen liep ik een flits voorbij. Wil je dus rustig de tijd nemen, kan je gerust vijf uur of meer spenderen en misschien is een tweede bezoek dan geen slecht idee.

Oud en modern

Dit dualisme in kunst vertaalt zich ook in het ontwerp van het museumgebouw. De moderne kunst wordt tentoongesteld in witte zalen met strakke lijnen, een simpel ontwerp en grote, open ruimtes. De oude meesters daarentegen bevinden zich in kleinere zalen die ruiken naar de oubolligheid met hoge plafonds, veel details voor versieringen en een stijl die je terug kegelt naar de negentiende eeuw wanneer dit gebouw voor de eerste keer het levenslicht zag. De twee architectonische stijlen staan in schril contrast met elkaar en als ik niet beter weet, zou ik zeggen dat dit twee verschillende musea zijn. 

De moderne stijl kan ik wel smaken, maar de indeling van het gebouw is een kleine ramp. Verscheidene keren gebeurde het dat ik verloren liep en dat overkwam me niet alleen. Ook de klim naar de bovenverdieping vergt verrassend veel trappenwerk waardoor ik - en ik overdrijf niet - oudere mensen de railing zag vastklampen uit vermoeidheid en zichzelf omhoog hijsen om toch maar boven te geraken. Tja, dit had toch beter gekund, denk ik dan...  

James Ensor

Ik begin mijn rondleiding met het moderne gedeelte en moderne kunst is dikwijls voor mij een tegenvaller. Meer bepaald, de erg moderne kunsten dan zoals performance art of andere stijlen, maar de werken die bij het KMSKA onder de noemer van moderne kunst vallen, zijn gelukkig net een tikkeltje anders. Er wordt heel wat aandacht gespendeerd aan James Ensor en het museum is er terecht trots op dat het de grootste collectie van Ensor-schilderijen bezit. 

Je ziet duidelijk de evolutie in de werken van Ensor, maar ed meeste aandacht gaat naar zijn impressionistische periode. Hij wilde hiermee tijdgenoot Monet naar de kroon steken, maar zo goed is zijn schilderwerk ook weer niet. Niettemin zijn dit stuk voor stuk topwerken. Er wordt ook een heleboel aandacht gespendeerd aan andere schilders van eigen bodem zoals de avant-gardistische kunstenaars die zich verzamelden onder de Cobra-groep of de relatief onbekende Rik Wouters waarvan verscheidene muren voorzien zijn van zijn werken. 

Ik moet zeggen dat ik behoorlijk enthousiast ben over dit gedeelte van het museum, want hier zitten veel namen bij die ik niet kende en hun werken zijn zeker de moeite waard. Met name de schilderijen waar er met licht en kleuren worden gespeeld en geëxperimenteerd vallen in positieve zin op. Het museum kent ook een lichte interactieve toets met allerlei schermen waarop je enkele schilderijen meer in detail kan bekijken. 

Weinig informatie

Toch scoort het museum helaas slecht op het geven van informatie, want het doet dat behoorlijk karig. Enkel bij sommige stukken geeft een informatiebordje wat meer uitleg. Ook de opstelling is met veel zin voor wanorde gebeurd, want sommige werken verliezen hun waarde omdat hard zonlicht het moeilijk maakt om deze schilderijen te appreciëren. 

Het KMSKA heeft haar collectie kunnen uitbreiden dankzij enkele legaten van vooraanstaande kunstbezitters waaronder Gilberte Ghesquière die ook in de raad van beheer zat van dit museum. Samen met haar man bezat ze enkele werken die worden getoond in de opstelling Gigi maar dit ruikt meer naar een Nacht van de Wansmaak dan een topverzameling. Het gaat hier naast schilderijen ook om etsen en gravures die worden getoond in een veel te donkere zaal. Het is dan ook geen toeval dat veel mensen hier in sneltempo door de zaal gaan. Waarschijnlijk had men met deze ruime toch meer kunnen doen dan het tonen van - wat in mijn ogen - voornamelijk kitsch. 

Oude meesters

Over het gedeelte van de oude meesters ben ik wat minder tevreden en dat is voornamelijk te wijten aan de samenstelling van de werken. Over de schilderijen kan ik kort zijn: dit zijn misschien niet de topwerken van Rubens en co, maar het staat buiten kijf dat deze schilderijen imponeren. Of het nu gaat om een verschrikkelijk grote Rubens met bijbels tafereel of Rembrandt die een sober portret schildert: elke kunststudent kan uren in deze zalen toeven om de kneepjes van het vak te leren. Iets wat Van Gogh destijds heeft gedaan overigens. 

Wellicht zal het toen een minder groot zootje zijn geweest dan nu, want jeetjemina wat zijn sommige zalen toch een poutporri. Deze wat kleinere ruimtes worden opgedeeld per thema - zoals bijvoorbeeld helden - wat er soms voor zorgt dat werken die niets met elkaar te maken hebben toch in dezelfde ruimte worden gehangen. Dieptepunt is het Salon waar schilderijen lukraak en overal worden gehangen. Het is moeilijk om te geloven dat een museumcurator hier zijn goedkeuring voor geeft.   

Evolutie in kunstthema's

De ruimtes van de oude meesters in het KMSKA zijn trouwens een goede studie in de evolutie van verschillende kunstthema's: portretten, stillevens, landschappen en andere thema's worden duidelijk getoond, maar door de karige informatie is het aan de bezoeker zelf om de ontbrekende stukken zelf in te vullen. De audiogids is daarom wat mij betreft een essentieel onderdeel van dit museumbezoek en die heb ik dus niet bij. Dit wordt gedeeltelijk goedgemaakt met enkele interactievere zalen zoals een kleine ruimte waar je een VR-bril kan opzetten om te zien hoe het er zou aan toegaan bij een kunstatelier in de zestiende eeuw of een wat grotere zaal waar gedetailleerde beelden van schilderijen op de muren worden geprojecteerd. 

Het christelijke thema kom ik na anderhalf uur museumbezoek nergens tegen en dat is toch wel enigszins verrassend. Dit heeft alles te maken met hoe ik ben gegaan, want ik schat dat ongeveer de helft van de oude meesters gaat over het christendom. Dit heb ik inmiddels al meer - en soms beter - gezien en hier ben ik dus sneller doorgegaan. Toch blijven de grote werken van Rubens, Jordaens en andere Vlaamse meesters indrukwekkend. Het is enkel zo dat ik het wat beu ben gezien. Ik ben wel aangenaam verrast wanneer ik de Toren van Babel zie van Bruegel wat dan vervolgens vakkundig verpest wordt door een lullige opstelling van lichtbronnen zodat het gigantische schilderij wordt overbelicht. Waarom, denk ik dan, waarom? Een vraag die ik wel meer stel bij dit museumbezoek. 

Conclusie

Om de vraag uit de inleiding verder te verduidelijken: ja, het KMSKA is het antwoord op buitenlandse topmusea omdat het een naar Belgische normen ongekende dichtheid heeft van schilderijen die je als museumliefhebber zeker moet zien. Het zijn misschien niet de meest bekende werken van topschilders, maar zijn daarom niet minder de moeite. De vergelijking met The Met zal het KMSKA wellicht niet doorstaan, maar het kan gerust in dezelfde adem genoemd worden als bijvoorbeeld het Weense Kunsthistorisches Museum en dan verkeer je ook in erg mooi gezelschap. 

Maar helaas is de samenstelling van het museum evenzeer een studie in wanorde als in kunst waardoor schilderijen chaotisch door elkaar hangen. Daardoor is het soms moeilijk om een rode draad terug te vinden in het museum. Door de onduidelijke indeling in met name het moderne gedeelte loop ik als bezoeker soms verloren en dan kom ik tot de slotsom dat dit een museum is met veel potentieel, maar veel van dat potentieel gaat helaas verloren door chaos. Tja, waarom? 

Liberation Garden in Leopoldsburg: persoonlijke verhalen in WO II

"Wat Ieper is voor de Westhoek in Wereldoorlog I, dat willen we zijn voor de Oosthoek in Wereldoorlog II", de ambities voor Liberation Garden in Leopoldsburg liegen er niet om. Dit nieuwbakken militaire museum richt zich op deze regio omdat Leopoldsburg is ontstaan als militair domein en ook een belangrijke rol heeft gespeeld bij Operation Market Garden, de militaire operatie om Nederland te bevrijden en Nazi-Duitsland in te vallen. Toch zijn het de persoonlijke verhalen die dit museum onderscheiden van andere musea.  

Persoonlijke verhalen

Het militaire domein van Beverlo is het grootste militair domein van Vlaanderen en kent een rijke geschiedenis. Het werd in 1935 opgericht in het nog jonge België als strategisch punt om een potentiële invasie van Nederland te beantwoorden. Daarna wordt het in de 19de eeuw uitgebouwd als één van de meest moderne militaire domeinen uit die tijd en worden er rekruten opgeleid om te vechten in Mexico, China en andere landen. In Wereldoorlog I en II wordt het door de Duitsers gebruikt en het is vooral de periode van de Tweede Wereldoorlog die in dit museum wordt belicht. In tegenstelling tot andere musea - zoals bijvoorbeeld het Ieperse In Flanders Fields Museum - richt het zich minder op militaire veldslagen en gebeurtenissen, maar mikt het meer op de persoonlijke verhalen van burgers en soldaten rondom WO II. 

Acht personages maken deel uit van het museum en dit zijn personen die echt hebben bestaan: het gaat om Otto die trots is dat hij op zijn zeventiende deel uitmaakt van een Duitse Panzer SS-eenheid terwijl ook het verhaal wordt verteld van burgers die als kind Britse bombardementen op en naast het kamp meemaakten. Liberation Garden richt zich veel meer op beleven dan informeren en kent een hoge interactieve toets. Met een audiogids in de aanslag scan je kleine bordjes die meer info geven over gebeurtenissen, personages, plaatsen en bepaalde voorwerpen. Er wordt eerst een centraal verhaal verteld wat dikwijls gevolgd wordt door vervolgverhalen die wat dieper ingaan op bepaalde zaken. Wil je meer weten over de bommenwerper die bij zijn elfde vlucht wordt neergehaald of juist over de bommenwerper die meer dan honderd vluchten succesvol heeft afgerond? Aan jou de keuze!

WO II herbeleven

Het museum is niet erg groot, maar je bent al gauw twee uur zoet om alles te zien en horen. De opstelling verdient een pluim, want er wordt duidelijk werk gemaakt om de oorlog - in het mate van het mogelijke - te doen herbeleven. Zo is er een schuilkelder waarin je zit tijdens een bombardement en krijg je de spectaculaire lichten te zien en oorverdovende bombardementen te horen. Een ander hoogtepunt is een VR-bril waar je met een Britse Spitfire meevliegt tijdens de geallieerde inval op Duitsland. Het ziet er behoorlijk indrukwekkend uit en ik werd zelfs een beetje misselijk wanneer ik in de hangstoel zat die met de virtuele vlucht meedeint. Ook een briefing over Operation Market Garden met vlak daarna een smalle gang waar je de oorlogsgeluiden extra goed hoort, is behoorlijk indrukwekkend. 

Het informatieve aspect is duidelijk ondergeschikt aan de beleving en het is dan ook geen grote verrassing dat er vrij weinig artefacten te vinden zijn in het museum. Er zijn een aantal voorwerpen uit WO II, maar de meeste objecten hebben toch een persoonlijke link met het museum. Zo is er een briefje te zien van een opgepakte verzetsstrijder die dit net heeft kunnen achterlaten in een trein voordat hij gedeporteerd werd naar Duitsland en nooit meer terugkwam... Dergelijke verhalen bezorgen de bezoeker toch meer een brok in de keel dan wanneer je een infobord leest over een veldslag waarin een droge uitleg staat over hoeveel slachtoffers er zijn gevallen. 

Hoewel duidelijk de nadruk ligt op de rol van het militaire domein van Beverlo tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt er ook even stilgestaan bij de geschiedenis van het domein. Zo stond er op het domein ooit een koninklijk paleis met wel meer dan honderd kamers en wordt er meer verteld hoe het domein evolueerde sinds zijn ontstaan. Bij het einde van het museum wordt er ook even aandacht geschonken aan Leopoldsburg dat bijvoorbeeld in 1920 mee de Olympische Spelen mocht ontvangen. Toch zijn dit slechts korte stukjes van het museum en dus niet meer dan leuke, bijkomende informatie. 

Besluit

Ik ben aangenaam verrast door de beleveniswaarde van Liberation Museum en daarom is het zeker ook geschikt voor kinderen. Ondanks het gruwelijke onderwerp wordt alles op een heel menselijke manier gebracht en wordt vooral het verhaal verteld van gewone mensen, niet dat van militaire officieren. Het informatieve aspect is daarom wat minder van tel hier, maar gezien de opzet van dit museum is dat eigenlijk geen nadeel. 

Als je met een instelling komt om veel nieuwe info te leren over WO II ben je hier dus aan het verkeerde adres. De doorstroming van bezoekers laat soms ook wat te wensen over bij nauwe passages, zeker als ze hier ooit 137 000 bezoekers willen ontvangen zoals in Ieper. Als je echter wil voelen hoe het is om militair te zijn of wat het betekent om een burger te zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog, zijn er weinig meer geschikte musea dan dit.